Ga naar Hohenschönhausen

Nieuws | de redactie
28 oktober 2014 | Martin Paul was niet in Duitsland toen de Muur viel. Hij was in Boston waar hij bij Harvard werkte. “Ik heb het hele gebeuren daar op televisie gezien en ik moet bekennen dat het mij toen emotioneel niet zo heeft geraakt."

Waarom dat was, beseft hij nu veel beter dan toen. “Dat kwam ook omdat ik de hele ontwikkeling in Duitsland en het hele proces naar de ‘Mauerfall’ niet van dichtbij had meegemaakt, maar met een behoorlijke afstand. Ik heb pas écht begrepen wat het met Duitsland gedaan had toen ik terug was, na 1990. Zeker in 1993 toen ik naar Berlijn ging en de opbouwfase na de ‘Wende’ van dichtbij kon meemaken.”

“Kort na de Val van de Muur hadden we een kerstfeest op onze afdeling bij Harvard. Daar heeft een collega, die net in Berlijn was tijdens de Mauerfall, mij een stukje van de muur gegeven dat hij zelf afgehakt had. De man was bijna in tranen, die was er zo emotioneel door geraakt en hij had verwacht, dat ik als Duitser ook in tranen zou uitbreken. Maar voor mij was het maar een stukje steen, het zei mij niet veel. Het was voor mij een ‘empty symbol’.”

“Daardoor merkte ik dat als je op afstand zit en die hele ontwikkeling niet hebt meegemaakt, dat je dan ook die emoties niet zo goed begrijpt. Die man was ongelofelijk teleurgesteld, dat ik niet samen met hem in tranen schoot en dat ik die steen bijna commentaarloos in mijn tas stopte.”

Een ander land

Dat het ooit zo ver zou komen, had Martin Paul ook helemaal niet verwacht toen hij in 1987 vertrok naar Boston. “Toen ik weg ging naar Amerika was ik opgegroeid met Oost- en West-Duitsland als twee staten en landen naast elkaar. Voor mij was Oost-Duitsland altijd een ander land. Ik had ook verwacht dat het twee aparte landen zouden blijven, twee verschillende systemen. Pas daarna, nadat ik weer terug was, heb ik de echte waarde van deze historische gebeurtenis begrepen.”

Toen hij als decaan aan de Charité, het UMC van het centrum en oosten van Berlijn, kwam in 1993 was de cultuurschok niet gering. “Het was überhaupt niet veranderd nog, er was een enorm cultuurverschil tussen oost en west. Mensen hadden bijna 50 jaar in twee verschillende systemen gewoond, die juist in Berlijn als een frontstad een hele confrontatie hadden beleefd.”

“In het bijzonder in het hoger onderwijs was dat heel zwaar, ook omdat bijvoorbeeld de salarissen in Oost- en West-Duistland verschillend waren. Een Duitser uit Oost-Berlijn die aan de Charité werkte kreeg tachtig procent van het salaris van een West-Duister. Pas tien jaar later zijn de salarissen van de Oost- en West-Duisters die in hetzelfde laboratorium of op dezelfde afdeling werkten gelijk getrokken. Zo was er vanaf het begin een soort van wantrouwen tegen elkaar.”

Was u IM?

“In diezelfde tijd werkte de zogenoemde ‘Gauck Behörde’, de huidige Bondspresident was toen de voorzitter van het instituut dat de Stasi-archieven beheerde. Dat moest iedereen die in een publieke functie of organisatie werkte toetsen of hij niet voorkwam in de stukken van de Stasi.”

“De vraag was dan of je IM, dus een ‘Informeller Mitarbeiter’ [verklikker en spion, red.], was geweest en als je dat niet had opgebiecht en aangegeven, dan kreeg je ontslag. Toen ik vanuit Amerika en Heidelberg naar Berlijn kwam, moesten ze bij mij ook checken of ik spion van de Stasi was geweest….In ieder geval heeft het jaren geduurd voordat deze culturen gingen samensmelten. Doordat er in de jaren na de Wende gelukkig heel veel jonge mensen zijn ingestroomd is dit proces versneld.”

Het antwoord is ‘ja’

Door het aangrijpende verhaal van Saxion-lector Gregor Luthe die in de nacht van de Mauerfall vast zat bij de Stasi is Martin Paul gefascineerd. “Zo zijn er veel, soms vreselijke, persoonlijke verhalen van mensen die met die dictatuur in aanraking kwamen. De discussie nu in Duitsland is: ‘was het wel een echte dictatuur?’ Zoals Aleida Assmann daar ook zulke verstandige dingen over zegt in haar interview in deze Nieuwsbrief.  Het antwoord is ‘Ja, het was een onrechtstaat.’ Natuurlijk was het een dictatuur.”

“Voor de mensen die die Stasigevangenissen moesten doorstaan, moet je respect hebben. Uit hun verhalen blijkt wel dat de DDR een dictatuur was. Ik heb jaren later, toen ik in Berlijn werkte, de grote gevangenis van de Stasi in Hohenschönhausen in het oosten van de stad bezocht. Daar wordt je rondgeleid door mensen die daar soms jaren vast hebben gezeten. Dan voel je ook echt die oppressie. Wil je weten of het wel een echte dictatuur was? Ga dan daar naartoe.”


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK