Volstrekt verkalkt
Er zijn drie momenten die ik, zoals veel mensen denk ik, niet vergeet: het moment dat ik hoorde van de moord op Kennedy, ‘9-11’ en de val van de Berlijnse Muur. Die laatste gebeurtenis had nog iets bijzonders, want de spanning ernaar toe liep zo duidelijk op, zo voelbaar bijna. Het was al weken, maanden merkbaar. De demonstraties op straat in Leipzig bijvoorbeeld, met steeds grotere mensenmassa’s, deden dat voelen.
Doodsheid van lege gangen
Het was spannend. Zou er misschien toch weer ingegrepen worden zoals bij de ‘Praagse lente’ in 1968? En tegelijk was het geweldig, al die mensen in nota bene de DDR die zich durfden te laten horen. Dat was in Polen ook al gebeurd, met Solidarnosc. Het leek niet meer tegen te houden.
Ik had als staatssecretaris van EZ Oost-Berlijn bezocht voorheen. Wat een indruk dat maakte! Je praat dan met de leiding van een land, maar ze waren totaal niet op de hoogte van de ontwikkelingen elders in de wereld, volstrekt geïsoleerd: Oost Duitsland was volgens hen ‘technologisch het meest geavanceerde land ter wereld’. Ze leken het nog te geloven ook, ze leefden in een volledig isolement. Ik herinner me die totaal lege gangen in het regeringsgebouw van de premier, die doodsheid waar je doorheen liep. Je kreeg de neiging om zomaar eens op zo’n vale deur kloppen, kijken of daar nog een levend wezen achter zou zitten. Het was volstrekt verkalkt.
Op 9 november was ik net weer Kamerlid geworden, ik denk dat ik om een uur of acht, in ieder geval wat later thuis kwam. In de loop van de avond drong het steeds meer door in het nieuws. De stromen mensen, de Trabantjes die in grote stromen de grens overgingen. De euforie van de mensen, je begreep dat dit het einde was. Het einde van de Koude Oorlog, na al die spanningen en dreiging op wereldschaal. Je voelde gewoon dat je echt iets historisch zag gebeuren voor je eigen ogen.
Nederlandse bloemen
Ik herinner me ineens nog iets. Ergens tijdens die avond, al laat geloof ik, kwamen Nederlandse tuinders in beeld die bloemen stonden uit te delen. Op een of andere manier doken zij op, misschien waren ze al voor klanten in Berlijn? Die razendsnelle reactie, dat koopmanschap, wat een symbool, een mooie actie van verbondenheid was dat!
Op tv zag ik jaren later de ‘oude drie’ bij de herdenking en huldiging in de Konrad Adenauer Stiftung. Kohl, Bush en Gorbatsjov, ze waren er toch maar. Als je dan Gorbatsjov ziet, dan denk ik wel: “Hij greep dus niet in, die wijsheid had hij gelukkig. Hij zag wat velen niet wilden zien, dat heel dat imperium een reus was die op lemen voeten stond. Hij besloot ‘we schieten niet’.” Daar heb ik diep respect voor.”
