NWO moet anders kantelen
Het kabinet bouwt in zijn omstreden voorstellen voort op een advies van ABDTopconsult. De status van het advies van de consultants riep vanaf de publicatie van de Wetenschapsvisie de nodige vragen en kritiek op. Hoe het verder moet met NWO is sindsdien dan ook stevig bediscussieerd, zoals blijkt uit de zorgen van Robbert Dijkgraaf en Bert Meijer en het alternatief dat bijvoorbeeld door onderwijsjurist Peter Kwikkers werd geschetst.
VSNU-voorzitter Karl Dittrich en Elmer Sterken, voorman van de Rectores, willen nu aan de vooravond van de hoorzitting hierover in de Tweede Kamer de visie vanuit de universiteiten verhelderen en voor het debat op tafel leggen. U lees hun bijdrage hieronder.
“NWO moet wel veranderen, want de huidige ‘lappendeken’ is veel te complex. In het recente advies van Van der Steenhoven (ABDTopconsult), worden echter de verkeerde keuzes gemaakt. De evaluaties van de commissies Stoof (2013) en Van der Vliet (2008) kunnen wel uitstekend als uitgangspunt dienen. Die rapporten maken immers duidelijk op welke wijze NWO een toonaangevende, dynamische en effectieve organisatie kan blijven die ook voldoende oog heeft voor de enorme dynamiek van het onderzoek.
NWO moet wel veranderen!
De conclusie van het kabinet is dat de organisatiestructuur van NWO grondig op de schop moet. Wie de afgelopen weken de opiniepagina’s en de ingezonden brievenrubrieken van kranten heeft gevolgd, moet wel onder de indruk zijn geraakt van alle opwinding die ontstaan is door deze dreigende verandering van de NWO-organisatie. Het is opvallend dat de twee pagina’s in de Wetenschapsvisie over de door de bewindslieden gewenste verandering in organisatie en aansturing van NWO meer stof hebben doen opwaaien dan de rest van de Visie.
De opwinding hierover komt natuurlijk vooral voort uit het grote belang van NWO. NWO heeft immers jaarlijks ruim 650 miljoen euro te vergeven voor excellent onderzoek, het bevorderen en erkennen van individueel talent, en voor grote onderzoeksinfrastructuur. Ondanks alle klachten over de lage honoreringspercentages van de subsidieaanvragen en de soms wat ondoorzichtige wijze waarop rangordes tot stand komen, waar wetenschappers met regelmaat publiekelijk op wijzen, voert NWO deze taken over het algemeen goed uit.
Dat blijkt ook uit de grondige externe evaluaties uit 2008 (commissie Van der Vliet) en 2013 (commissie Stoof). In diezelfde evaluaties is echter ook vastgesteld dat de NWO-organisatie een ‘lappendeken’ is geworden (Stoof, 2013) en dat de aansluiting tussen de door NWO ontwikkelde thema’s, de Europese ‘grand challenges’ en de zo gewenste universitaire profilering binnen het universitaire onderzoek, moeizaam verloopt. Bovendien is de aansturing van het conglomeraat van instituten, gebieden, programma’s en projecten te ingewikkeld en ondoorzichtig geworden. Deze constateringen maken het wetenschapsbestel onnodig kwetsbaar.
Wetenschap als eigenaar
Zowel de evaluatiecommissie van 2008 als die van 2013 adviseren daarom dan ook om de bestuurlijke structuur van NWO te veranderen door de autonomie van instituten en gebiedsbesturen te verminderen en te zorgen voor een steviger centrale besturing. Die sturing is nodig om ruimte te maken voor nieuwe thema’s en disciplines, en voor het toenemend belang van inter- en multidisciplinair onderzoek.
De universiteiten zijn daarom blij dat in de Wetenschapsvisie is uitgesproken dat deze organisatieverandering wordt ingezet. Die opvatting wordt klaarblijkelijk door velen gedeeld, gezien bijvoorbeeld de mededelingen van de Spinozisten en De Jonge Akademie. De wijze waarop dat moet gebeuren is echter open voor discussie en het spreekt voor zich dat NWO altijd van en voor de wetenschap moet blijven!
Dat betekent niet dat de huidige “lappendeken” in stand moet blijven, maar dat nagedacht moet worden over een minder complexe structuur waarin meer aandacht kan worden gegeven aan nieuwe wetenschapsgebieden, aan grote maatschappelijke uitdagingen en aan multi- en interdisciplinair onderzoek. De visie van het kabinet wordt deels onderbouwd door een advies van ABDTopconsult, een consultancy-organisatie van (voormalige) hoge ambtenaren. Dat advies is een eigen leven gaan leiden en heeft tot heel veel kritiek geleid, vooral omdat onduidelijk is of dit advies nu wel of niet als uitgangspunt voor de organisatieverandering moet worden genomen.
Alternatief voorstel
Universiteiten hebben de volgende bezwaren bij het advies van ABDTOPConsult:
- De voorgestelde ‘kanteling’ van de organisatie is niet goed doordacht. Er blijft wat ons betreft een zekere disciplinaire indeling – bijvoorbeeld in 3 tot 5 brede wetenschapsgebieden – noodzakelijk. De essentiële rol die actieve wetenschappers in de organisatie van NWO moeten spelen blijft onderbelicht. De voorgestelde adviesstructuur met een gescheiden maatschappelijke en wetenschappelijke Raad van Advies is nodeloos complex. Het idee om FOM, STW en ZonMW in de brede NWO-organisatie op te laten gaan wordt ondersteund, maar universiteiten verbinden daar de voorwaarde aan dat de ‘good practices’ van deze erkend goede functionerende onderdelen behouden blijven.
Het zou wijs zijn als het huidige NWO-bestuur, de gebiedsbesturen en de instituten in gezamenlijkheid met een voldragen en alternatief voorstel komen om de door velen gewenste organisatieverandering door te voeren. Er moet nu wel doorgepakt worden, want in tegenstelling tot sommige andere geluiden is dat in het belang van de hele Nederlandse wetenschap!
De universiteiten roepen daarom op terug te grijpen naar de evaluatierapporten uit 2008 en 2013. Die rapporten maakten immers duidelijk op welke wijze NWO een toonaangevende, dynamische en effectieve organisatie kan blijven die ook voldoende oog heeft voor de enorme dynamiek in onderzoek. Invoering van een Raad van Bestuur, met een grote wetenschappelijke inbreng, en een Raad van Toezicht, bestaande uit stakeholders, gekoppeld aan een goede adviesstructuur vanuit de wetenschap zelf, zou al op korte termijn een heel andere dynamiek teweeg brengen. Daar heeft de wetenschap alle belang bij!
Karl Dittrich is voorzitter Vereniging van Universiteiten (VSNU). Elmer Sterken is Rector Magnificus Rijksuniversiteit Groningen en voorzitter Rectoren College
