Some chicken….some neck
Hij werd pas premier toen alle hoop voorbij leek. Niemand anders was toch nog in staat – of bereid – om ’blood, toil, tears and sweat’ aan te kondigen als zijn enige belofte . Zijn beleidsplan gaf hij ook meteen: “Victory! Victory in spite of all terror, victory at all costs, victory however long and hard the road may be. For without victory there is no survival.”
Moeiteloos kan men boeken vullen met teksten uitspraken, oneliners in debatten, speeches en verhalen vol met Churchills ongeëvenaarde beheersing van de Engelse taal en retoriek. Die boeken zijn er dan ook in vele soorten en maten. Voor dit artikel werd ‘The wisdom of Winston Churchill’ uit 1956 benut. Daar komt vaak naar voren hoe groot zijn belangstelling voor wetenschap, kennis en onderwijs was.
Bom en Computer
De twee grootste wetenschappelijke projecten en doorbraken van de 20e eeuw zijn beide direct te herleiden tot Churchill en zijn bereidheid alles te doen voor de overwinning op Hitler. De computer en de nucleaire energie en bewapening zijn vruchten van de ‘valorisatie’ die de Britten inzetten voor die ‘victory at all costs.’
De assistenten van Alan Turing vertelden, dat de premier in de oorlog persoonlijk twee maal in het diepste geheim bij hen op bezoek kwam om hen aan te moedigen en zelf te bedanken. “Dat vonden we toch mooi. Zoveel tijd had hij niet voor dit soort bezoeken, immers. Hij zei dat wij de oorlog met twee jaar hadden bekort.”
De uitvinder van de computer – nu een filmheld en Oscarkandidaat, mirabile dictu – prees Churcill zo: “Geen individu heeft meer gedaan om deze oorlog te winnen. ” Door Alan Turings vernuft konden de codes van de Wehrmacht, Kriegsmarine en Luftwaffe gebroken worden. Met de inzet van door hem bedachte rekenmachines, als ‘the Bombe’ en ‘Colossus’ – apparaten die voorheen nooit bestaan hadden – kreeg hij dit voor elkaar. Nu noemen wij deze dingen onze pc, mobieltjes en tablets.
De atoombom ontstond uit het zeer geheime project ‘Tube Alloys’ dat Churchill tijdens ‘the Blitz’ maar liever in Canada liet uitbouwen. Zo bang was hij dat met een invasie van de Britse eilanden door Nazi-Duitsland de kennis uit dit project in Hitlers handen zou vallen. Toen Amerika mee ging doen tegen Japan en Duitsland fuseerden Roosevelt en hij hun beider kernbom-plannen in het Manhattan Project.
The gleaming wings of science
Enige illusie over de effecten daarvan had de Britse staatsman niet. Op de dag van de ontploffing van ‘Fatboy’ boven Hiroshima zei hij: “This revelation of the secrets of nature – long mercifully withheld from man – should arouse the most solemn reflections in the mind and conscience of every human being capable of comprehension. We must indeed pray that these awful agencies will be made to conduce to peace among nations.”
Een jaar later zei hij in zijn fameuze ‘Iron Curtain’ rede in Fulton, Missouri dit: “The dark ages may return. The Stone Age may return on the gleaming wings of science and what might now shower immeasurable material blessings upon mankind may even bring about its total destruction. Beware I say! Time may be short.”
Die nuchtere blik op de waarde van de wetenschap klonk al eerder, bijvoorbeeld in 1934 in het Lagerhuis. “In the fires of science, burning with increasing heat every year, all the most dearly loved conventions are being melted down. And this is a process which is going continually to spread.”
The Prof
In zijn vriendenkring zat professor Lindemann, een Duitse geleerde die zeker zo excentriek was als de staatsman zelf. Zijn bijnaam was ‘the Prof’ en hij was onder meer hoogleraar natuurkunde in Oxford. Hij bemoeide zich met ongeveer alles waar de premier mee bezig was. Ook voedde hij Churchill met ideeën over nieuwe technologieën en gadgets om nog slimmer en sneller te vechten. Als groot bewonderaar van Einstein hielp hij intussen mee joodse geleerden uit Nazi-Duitsland te redden naar Britse universiteiten.
Geheel omomstreden waren hij en zijn gedachtenspinsels samen met Churchill niet. Zo ontstond onder meer een plan om ijsbergen in te zetten al seen soort onzinkbare vliegdekschepen op de Atlantische Oceaan. Toen werd het de marinetop toch te bar.
De premier moest met enige regelmaat tot nuchterheid gemaand worden en dat niet alleen vanwege zijn episch vermogen ‘to hold his liquor’. The Prof was daarentegen een vegetariër van de blauwe knoop, maar dit mocht de pret niet drukken. Churchill liet zijn Duitse vriend en raadgever midden in de oorlog zelfs in de adelstand verheffen. Een chiquer affront aan de Nazi’s kon ook hij nauwelijks bedenken.
Meer dan MBO met Latijn
Het kan dan niet verbazen dat Churchill zowel gefascineerd was door kennis en wetenschap, als ook altijd besefte dat deze een ethische en culturele basis en basis nodig heeft. Hoger onderwijs moest voor hem meer zijn dan MBO met Latijn.
“Young people study at universities to achieve knowledge and not to learn a trade. We must all learn to support ourselves , but we must also learn how to live. We need a lot of engineers in the modern world, but we do not want a world of modern engineers.”, zei hij op de universiteit van Oslo in 1948.
FDR’s fun
Churchills karakter en eloquentie kwamen wellicht nooit zo puur naar buiten als in een rede voor het Canadese parlement. Hij citeerde de generaals van Vichy-Frankrijk die hadden gezegd dat hij gek was om door te vechten tegen Hitler. “When I warned them that Britain would fight on alone whatever they did, their generals told their Prime Minister and his divided Cabinet, ‘In three weeks England will have her neck wrung like a chicken’.” Hij hield even in tegenover zijn toehoorders en exclameerde terwijl zij juichten en ovationeel klapten: “Some chicken…..some neck!”
Een Nobelprijs kon de staatsman na 1945 moeilijk ontgaan, maar welke? Vrede? Natuurkunde? De Zweeds elite was in de oorlog nogal ‘neutraal’ geweest en had niet zo veel op met de martiale bulldog. Toen Churchill zijn vele delen dikke memoires over zijn premierschap en de oorlogsjaren schreef tijdens zijn tijd als oppositieleider, kreeg men een ingeving. Voor dat monumentale werk kreeg hij op 15 november 1953 de Nobelprijs voor de Letterkunde. Hij was toen al weer twee jaar terug als Prime Minister trouwens.
Geen wonder dat Franklin Delano Roosevelt in een van zijn vele brieven en telegrammen aan Churchill over oorlog, diplomatie, geheime missies, machtspolitiek, Stalin en wat al niet schreef: “It’s fun to work in the same decade as you.”
