Brussel uit de comfortzone

In Moedas’ betoog bij de Europese Investeringbank en de Denktank Empower European Universities van Jo Ritzen klonken twee woorden voortdurend: “decisive action.” Dat je dan niet alleen maar vrienden maakt, beseft hij terdege. “Je moet oude patronen willen doorbreken soms. Dat heb ik ook in eigen land meegemaakt, toen ik de leiding kreeg over de uitvoering van het crisisplan van ons kabinet midden in de eurocrisis. Dat was helemaal niet eenvoudig, we moesten burgers en instituties buiten hun comfortzone durven brengen.”

Kwaliteit meer centraal

Het rapport van Ritzens EEU en de Universiteit Maastricht over het veel slimmer intensiveren van HO-beleid door lidstaten binnen de EU en de Unie zelf sprak hem daarom juist erg aan. “’Beefing up’ sounds a lot more refreshing than ‘cooling down’,” grapte hij tegen Ritzen en zijn coauteurs. “Scherp en welkom” noemde hij de analyses en conclusies daarin. “We moeten namelijk de kwaliteit van R&D en onderwijs meer centraal stellen in het hoger onderwijs dan de kwantiteiten daarvan.”

Maar ook de Europese diversiteit moet binnen het onderzoek aangejaagd worden, omdat juist verscheidenheid in kennisdeling aan innovatie echt impulsen geeft. Moedas wees op de innovatiekracht van het Amerikaanse hoger onderwijs,  zoals nu weer in open education en MOOCs weer zichtbaar was geworden. “Men durft het aanbod echt te veranderen en met de integratie van blended learning maken ze elke vorm van hoger onderwijs aanbod spannend voor iedereen.”

Kennis voor iedereen

Kennis op die manier “exciting for everyone” maken, ook buiten het klassieke HO-publiek is juist nu cruciaal, zegt Moedas. Hij sloot aan bij het ‘urgentie-discours’ van minister Bussemaker en het anti-evolutionaire betoog van SER-voorzitter Hamer, zo bleek in Brussel. “De banen van mensen, hun omgeving en de arbeidsmarkt veranderen zeer snel. Het tempo gaat alleen maar omhoog, ook door het innovatietempo. De vraag is dan terecht hoe je als hoger onderwijs excellent weet te blijven als kennisaanbod, dat mensen trekt én ‘aflevert’ voor heel de samenleving.”

De sleutelrol van het hoger onderwijs voor innovatie en groei zette Moedas uiteen vanuit een zeer praktische invalshoek. “Beefing up is alleen al nodig als je kijkt naar de diversiteit van regio’s binnen de Unie. De succesvolle, innovatieve centra herken je meteen: daar zijn hoger onderwijsinstellingen magneten geworden voor de beste mensen, de slimste ideeën en groeikernen geworden. Ik zag het dezer dagen nog eens, nu in Kaunas waar men in de Baltische regio ook weer hierdoor succes en dynamiek weet te krijgen.”

Ieder land een roadmap

De kenniseconomie van Europa krijgt dankzij de European Reseach Area krachtige impulsen, maar Moedas wil dat HBO en WO daar nog sterker in mee durven en gaan doen. “Samen moeten we de ERA verder uitbouwen en bij die ontwikkeling zijn de HO-instellingen zeer nodig. Open R&D- en innovatiesystemen met de instellingen samen hebben veel meer innovatie-impact. Langs die lijnen wil ik de ERA verder ontwikkelen. En ja, dat betekent dat we per lidstaat een ‘roadmap’ gaan maken, om daar optimaal op in te kunnen spelen met de sterke elementen en zwaartepunten van de landen. De opmerking van Eurozone-voorzitter Dijsselbloem daarover tegen u van ScienceGuide is een schot in de roos.”

Daarin hoort ook een opvallend ‘Nieuwe Universiteit’ accent van de kant van de Eurocommissaris. “We moeten de onderzoekers en HO-instellingen dan minder afrekenen op hoeveel ze wel niet weten te publiceren. Voor de ERA en kwaliteit en diversiteit in Europa is veel interessanter hoe snel en intens zij hun kennisontwikkelingen weten te delen. Kennisdeling is de sleutel van inovatie.”

Een schande

En dan moet je er voor zorgen dat mensen met plezier en elan tot kennisdeling komen. Het moet opporren in plaats van punten kosten. “De loopbanen en HRM van kenniswerkers en instellingen in Europa moeten centraal komen te staan. Zij moeten mensen sterker maken, ze uitdagen en hun talenten helpen ontplooien.”

Moedas begon in dat verband aan een filippica.  De jongste cijfers over ‘gender equality’ hadden hem verontwaardigd, zei hij. Daarbij moet in ogenschouw genomen worden dat Portugal het relatief goed doet bij het thema van ‘vrouwen in bètafuncties’. “Het is een schande dat er zo weinig vrouwen in topposities zitten in het hoger onderwijs. Meer dan 50% van de studenten zijn vrouw en bij de ‘bobo’s’ is het zo’n 10%. Dat vind ik echt schandelijk.” Aangezien binnenkort er een Europese bijeenkomst is over een gedragscode op dit terrein die zijn tiende verjaardag viert, wil Moedas aanzienlijke verbeteringen op dit terrein in gang zetten.

Dat geldt ook voor de stimulansen voor kenniswerkers om in heel Europa aan d slag te gaan. Hij wil naar 25.000 plaatsen voor Marie Curie beurzen gaan en tot veel soepeler grensoverschrijdende pensioenafspraken komen, zodat belemmeringen in de praktijk van de arbeidsmarkt en loopbaanontwikkeling minimaal gemaakt kunnen worden. In 2016 moet er tevens een ‘Wetenschapsvisa  Pakket’ tot stand gebracht gaan worden om mensen van buiten de EU kansen te geven in bedrijven en kennisinstellingen. De toelating kan en moet “slim, soepel, snel”.