Taaltoets maakt HO lui

Het rapport ‘Vaart met taalvaardigheid’ van de Raad van de Nederlandse Taal en Letteren wijst erop, dat bij de klachten over taalbeheersing van jongeren – en dus ook van studenten – het veelal gaat om tekorten in wat bereikt had moeten zijn in het voortgezet onderwijs. Een eigen visie of niveau van taalbeheersing dat past bij een functioneren van HBO en WO kwaliteit is zelden aan de orde. Frans Leijnse schreef hierover onder meer: “Hoger Onderwijs instellingen achten zich niet verantwoordelijk voor de verbetering van de taalvaardigheid, wat betreft beheersing van het Nederlands worden bachelor- en masterniveau geacht ‘vanzelf’ te worden bereikt als bijproduct van de studie.”

Uitstroom zeer gedifferentieerd

Voorzitter Lieteke van Vucht Tijssen van de werkgroep-HO van die Raad wees in het #HBOdiscours erop, dat het uitstroomniveau van het VO zeer gedifferentieerd is wat betreft het Nederlands en ook in het VWO de verschillen toenemen. Doordat er relatief minder academisch gevormde docenten les geven in het VWO neemt ook daar bij de uitstroom de differentiatie in niveau toe. Daar komt bij dat de huidige kennissamenleving van HO-alumni veel meer vergt aan taalvaardigheid.

Die hogere eisen gaan verder dan een technische beheersing van spelling en grammatica, hoe cruciaal die ook zijn. “Het gaat om complexe competenties zoals het vermogen om bronnen te overzien, grote hoeveelheden informatie kritisch en doelgericht te beoordelen, verbanden te leggen, structuur aan te brengen, inhoud te verwoorden, betogen en presentaties te houden.” Daar komen een hoge mate van interculturele en internationale oriëntatie en communicatie nog bij, die een hoogwaardige taalbeheersing en culturele vorming vereisen. De 21st Century Skills zijn dan ook sterk verbonden met ‘talige’ capaciteiten, interesses en vaardigheden.

Vergroot het probleem

Hier gedurende de hele vier jaar van HO-vorming mee bezig zijn is nog ongebruikelijk in HBO en WO. Een ‘rara avis’, om het eens heel taalvaardig te formuleren. Lector Amos van Gelderen van de Hogeschool Rotterdam wees er hierbij op, dat de nu veelal ingezette instrumenten niet-diagnostisch en niet-structureel van aard zijn. “Een verplichte taaltoets bij de instroom in het HBO vergroot het probleem alleen maar,” zei hij uitdagend.

Zijn onderzoek en dat van een Hanze promovendus hadden laten zien, dat zo’n toets stoer klinkt maar eerder averechtste effecten kent. “De docenten denken immers dat ze dan klaar zijn volgens de organisatie van het curriculum. De student heeft de toets toch gehaald? Dan kunnen ze vervolgens door met wat men al deed. Studenten halen de toets en zijn er dan wel klaar mee. Met de inhoud of opzet ervan doen ze verder weinig en dat wordt ze ook niet gevraagd te doen.” Bij de Hanzehogeschool stelde men vast, dat na het halen van de toets studenten lager gaan scoren.

Bildung gericht

Er zijn twee aspecten die hierbij bijzondere aandacht verdienen. Het toetsen op spelling en grammatica wordt primair gedaan omdat dit eenvoudig, meetbaar en hanteerbaar is. De HO-taalvaardigheid blijft ten diepste dan buiten beeld. De beeldvorming over taalvaardigheid is daarmee instrumenteel en repressief-selectief, niet erg ‘bildung gericht’.

Bovendien is dit een bron van strijd binnen opleidingen tussen groepen docenten. Vakdocenten wijzen naar taaldocenten en omgekeerd bij de vraag wiens taak in het curriculum hier in het geding is. Bij de HAN werken taaldocenten mee bij de beoordeling van eindwerkstukken in bijvoorbeeld de techniek. “Dat is desastreus voor de studenten, maar wij hebben besloten hier precies te zijn en moeten dan heel veel bijspijkeren,” vertelde een docent.

Het rapport van Van Vucht Tijssen wijst op een veel gedegener aanpak en beleidsvorming. Daarvan zijn ook voorbeelden in Vlaanderen en Nederland voorhanden. Een alliantie van voortrekkers onder HBO en WO-instellingen is in de maak om hier meer duurzaam werk van te maken. “De taal is gans het volk,” immers.