Voorop in excellentie
Marca Wolfensberger heeft in opdracht van het Sirius Programma in kaart gebracht hoe er in Nederland en de omringende landen wordt aangekeken én geacteerd op het gebied van excellentie- en honours onderwijs. Het gaat hierbij om verdiepende, interdisciplinaire of zelfs multidisciplinaire onderwijsvormen voor de meest getalenteerden.
Cultuur van gelijkheid
In het onderzoek heeft de Hanze-lector en onderzoeker van de Universiteit Utrecht drie clusters van landen aangewezen, te weten de Benelux, de Scandinavische landen (Finland, Zweden, Noorwegen, Denemarken, IJsland) en de Duitstalige landen (Oostenrijk, Zwitserland en Duitsland). In heeft zij onderzocht hoe er tegen excellentie in het algemeen wordt aangekeken en wat er voor beleid gevoerd wordt, zowel landelijk als bij instellingen zelf.
Wat opvalt is dat in de Scandinavische landen een cultuur van gelijkheid heerst waarin honours onderwijs vaak geen vruchtbare grond vind. “Gedeeld erfgoed, cultuur, onderwijstraditie leiden daar tot een vrij gelijke beeld ten aanzien van excellentie.” Hoewel gelijkheid derhalve hoog in het vaandel staat, zijn er de afgelopen jaren wel wijzigen waar te nemen.
Met name Denemarken heeft een sterk beleid op het gebied van talentontwikkeling en is dé trekker van het Nordic Talent Network dat in 2013 van start is gegaan om excellentie te bevorderen. Ook Noorwegen is de laatste jaren meer aandacht voor het stimuleren van toptalent.
Omslag door Excellenzinitiative
In de Duits sprekende landen hebben de afgelopen jaren een aantal grote cultuuromslagen plaatsgevonden. Zo heeft het Excellenzinitiative er in Duitsland voor gezorgd dat sinds 2005 een veel grotere focus is gelegd op excellent onderzoek. “Het is normaler geworden om over elite, excellentie en talent te praten in Duitsland de laatste jaren. Dit is onder impuls van het Excellenzinitiative geïnstitutionaliseerd en kan gezien worden als een cultuuromslag.”
Ook Oostenrijk kent een vergelijkbare trend waar de focus op excellent onderzoek de afgelopen jaren is toegenomen. “Oostenrijkers houden er niet van de term ‘begaafd’ te gebruiken, omdat het het individu van de groep scheidt. Niettemin zijn er genoeg voorzieningen ontwikkeld voor getalenteerde kinderen en jongeren.”
Zwitserland is een moeilijk land, juist omdat het zo gedecentraliseerd is en veel verschillende culturen en talen kent. “Een eenduidige excellentiecultuur is moelijk aan te wijzen. Er is een tradities van egalitarisme, maar tegelijkertijd is er een sterke focus op kwaliteitscultuur en individualisme in het onderwijs. Er zijn een aantal nationale en regionale netwerken die zich richten op ‘gifted education’.”
Centrale sturing
Hoewel er veel gebeurt op het gebied van excellentie-onderwijs, wijst het onderzoek van Wolfensberger er op dat het nergens zo georganiseerd is als in Nederland, waar HO-instellingen, aangespoord door het Sirius-programma, bijna overal honourstrajecten zijn gaan inrichten. De cijfers laten ook zien hoe wijdverspreid dit is in Nederland.
Ook bij de Zuiderburen, waar een groot verschil te zien is tussen het Franstalig en Vlaams onderwijs, wordt niet zo gericht ingezet op excellentie. Spannend is wel te zien hoe dit inzetten op excellentie zich gaat voortzetten nu het Sirius-programma is beëindigd en HO-instellingen zelf hun honoursonderwijs moeten gaan financieren.
Positieve toekomst
Wolfensberger ziet juist dat Nederland zich aan kop heeft genesteld door een centrale aanpak en financiering van Sirius. “Nederland is het enige land met een landelijk programma om honours programma’s te organiseren en samen te brengen.”
Niettemin ziet de lector wel dat in grote delen van Europa sinds 2000 een grotere nadruk is komen te liggen op excellentie in het onderwijs. “De cultuur ten aanzien van talentontwikkeling is positiever geworden en heeft een plek gekregen in de meeste onderwijsfilosofieën.” Wolfensberger is dan ook positief over de toekomst van excellent onderwijs in de onderzochte landen.
“We hebben veel mensen gevonden die duidelijk het belang onderkennen om getalenteerde studenten te ondersteunen met het best mogelijke onderwijs. Zij willen zich inzetten voor het verwezenlijken van hun onderwijsvisie en dat is de pioniersgeest die het honours onderwijs nodig heeft. Tegelijkertijd geven beleidsmakers in hoger onderwijs en overheid steeds meer aandacht aan talentontwikkeling en zien ze de mogelijkheden van het honours onderwijs.”
Het boek is online hier te lezen
