Circulaire economie en circulair leren

Nieuws | de redactie
7 april 2015 | "Leren en verdienen beïnvloeden elkaar. Heb je geleerd een nieuwe technologie of methode in te zetten, dan zijn het verdienvermogen en de kansen voor een betere toekomst vergroot." Door leren sneller om te zetten in verdienen en verdienen in leren, wordt de weerbaarheid van bedrijven sterker, stellen Inholland-onderzoekers.

Een ‘huis’ vol leren, innoveren en samenwerken

Stel eens een werkomgeving voor waarin problemen en kansen snel en goed worden herkend en opgepakt. Werknemers, onderzoekers, leerlingen en meesters werken hierin aan nieuwe perspectieven, werkwijzen, producten en diensten. Duurzaam groeiende bedrijven hebben dit al goed ingericht. Een ‘huis’ vol leren, innoveren en samenwerken1. Dit zie je terug in de leefomgeving van werknemers: financiële mogelijkheden, prettig woon- en werkklimaat, kwaliteit van leven, diversiteit, sociale mogelijkheden, kennisontwikkeling, etc.

Kan dit ook voor een stad of regio als geheel met een arbeidsmarkt en verschillende onderwijs- en onderzoeksinstellingen? Scholing en onderzoek, leven en werken geïntegreerd in een ecosysteem en geleid door een door alle stakeholders herkende value case?

Veel bedrijven zien de technologische, economische en maatschappelijke ontwikkelingen als individueel probleem of kans en denken na over hoe ze hiermee om kunnen gaan. Wanneer je een aantal bedrijven, onderwijsinstellingen en het bestuur als platform of ecosysteem in samenhang kunt faciliteren en organiseren, is dit een nog betere manier om optimaal gebruik te maken van mogelijkheden en innovatie te faciliteren. De Drechtsteden zitten in een experiment om dit uit te proberen volgens de principes van circulaire educatie 2), waarin mensen en kennis circuleren in doelgerichte kringen en waarbij de value case leidend is.

Enkele ontwikkelingen op een rijtje 

–      Computers vervangen zowel laag als hoog intelligent werk. Kennis en zelfs intelligentie zijn steeds meer digitaal beschikbaar. Supercomputer Watson won in 2011 van de beste kandidaten ooit in de Amerikaanse tv-kennisquiz Jeapordy waarin raadsels worden opgelost en bijvoorbeeld een communicatiestijl als ironie moet worden begrepen. Watson ‘verdiende’ drie keer zoveel prijzengeld als de nummer 2. Ter vergelijking, onze smartphone kan tegenwoordig al meer dan de supercomputer van 20 jaar terug.

–      Nog een stap verder gaat de combinatie van computers met robots. ‘Leergierige’ robots vinden hun weg in de gezondheidzorg, maakindustrie, facilitaire diensten, onderwijs, vervoer, logistiek, etc. Het verandert fundamenteel de arbeidsmarkt in de relatie mens-

machine, aantal arbeidsplaatsen, specialisatie, evenals het ontwerp van onze samenleving. Er wordt al onderzoek gedaan in de uitzendbranche hoe robots in plaats van mensen uitgezonden kunnen worden.

–      Hele bedrijfstakken kunnen in korte tijd onder druk komen te staan. Denk aan kamerverhuur, personenvervoer, verkoop tweedehands goederen, informatiemakelaars, en bijvoorbeeld machine- en productiecapaciteit. Niet de vele duizenden retailers, kantoren, fabrieken en zelfstandige adviseurs, maar de enkele aanbieders van populaire app’s, marktplaatsen, online hubs en hotspots nemen het over.

–      Overheden stimuleren innovatie en ondernemerschap. Bedrijven zien of hebben vaak de financiële en personele ruimte niet om te investeren. Eerdere investeringen zijn nog niet terugverdient of de volgende ontwikkeling dient zich al aan. Deze padafhankelijkheid bemoeilijkt de business case.

–      Het onderwijs ontwikkelt vanuit vakgebieden, terwijl innovatie juist vaak van daarbuiten komt. Wetenschappers zien bijvoorbeeld in een MRI-scan (medisch) hoe een reclameboodschap (marketing) wordt ervaren. Psychologische modellen (psychologie) gecombineerd met twitter-data (communicatie, media, big data) geven een voorspelling van de beurskoers (financiën, bedrijfskunde).

–      Veel problemen overstijgen de aparte verantwoordelijkheden die veelal in portefeuilles, functies, akkoorden, instellings- en bedrijfsplannen zijn vastgelegd. Wat als een groot bedrijf uit de regio wegtrekt of een bedrijfstak zich niet verder ontwikkeld, wie of welke portefeuille is dan verantwoordelijk voor de sociale, maatschappelijke en economische lasten?

Deze en andere uitdagingen op gebieden als grondstoffengebruik, water- en voedselveiligheid, klimaatverstoring en vergrijzing zijn te groot voor de enkeling om op te lossen. Begrijpen we überhaupt hoe technologie de samenleving opnieuw zal ordenen en hoe het maatschappelijke processen van in- en uitsluiting zal beïnvloeden? Het zijn ook kansen om te groeien voor zowel de samenleving als het individu, maar waarheen en hoe? Wat moeten we doen om kennis, bedrijven, onderwijs en maatschappelijke functies aantrekkelijk te organiseren en wat van waarde is te behouden voor de toekomst?

Is ieder voor zich de toekomst?

Bovenstaande ontwikkelingen worden ook in de regio Drechtsteden gezien. De eerste stap van hun antwoord is de ontwikkeling van een platform waar deze zaken in samenhang van ondernemingen, onderwijs en bestuur worden bestudeerd en beantwoord.

Hoe maak je met onderwijs een stad aantrekkelijk in de toekomst? En als er geen of nauwelijks hoger onderwijs is, wat zijn dan de effecten op de omgeving? Wat heeft deze omgeving nodig? Dit zijn vragen die leven in het Programma Arbeidsmarktbeleid Drechtsteden en zijn in 2014 beantwoord in het onderzoek ‘Accelerator Verbindingen Hoger Onderwijs Drechtsteden’.

Een van de conclusies is dat er veel meer van waarde in de regio  is dan je op het eerste gezicht zou denken: communities of practice over thema’s als duurzaamheid en CO2-reductie, hoger onderwijs in educatie, ondernemerschap en maritieme techniek, maatwerk hoger onderwijs in gezondheidszorg, kenniscentra en bedrijfsscholen. De regio heeft internationale topbedrijven, belangrijke centra op het gebied van gezondheidszorg, techniek, maritiem en educatie. 

De tweede conclusie is dat je binnen deze sectoren steeds de zelfde vraag naar meer of betere opleidingen vindt en dezelfde constatering dat veranderingen sneller gaan, complexiteit toeneemt en een hoger niveau van medewerkers wordt verlangd. 

Toch zetten de eerder genoemde ontwikkelingen bedrijven, onderwijs, overheden en hun afnemers niet direct aan tot handelen. De mens is in deze geen rationeel wezen. Grote onzekerheden zijn juist aanleiding om terug te vallen op oude gewoontes. Wanneer de stad of regio bovendien onvoldoende weerbaar is, bijvoorbeeld door een te laag gemiddeld opleidingsniveau, te algemene scholing en te weinig arbeidsmobiliteit, heeft het moeite met het volgen van genoemde ontwikkelingen. Moedig dus van bestuurders in de Drechtsteden om in onzekere tijden het experiment aan te gaan. 

Bedrijven die de ruimte en kansen niet zien, kiezen dan bijvoorbeeld eerder voor kostenbesparende maatregelen en goedkopere krachten, in plaats van innoveren in de eigen regio. 

De aantrekkelijke stad 

De aantrekkelijke stad is dan ook bij voorbaat die omgeving waarin kleine, praktische en waardevolle oversteekplaatsen zijn voor innovatie. In deze doen de Drechtsteden hun naam eer aan. Een drecht is een oversteekplaats, een doorwaadbare plek in een rivier. Deze ‘oversteekplaatsen’ zijn te vinden in kenniscentra, innovatie-events, maatwerkopleidingen, van werk naar werk coaching, communities of practice, onderzoeks- en onderwijsinstellingen en bedrijfsscholen. 

Overheden hebben hier niet alleen vanuit economisch perspectief belang bij, ze zien ook dat het belangrijk is voor de aantrekkelijkheid van de regio in de toekomst, de sociale samenhang en de kennisinfrastructuur. Dit is de basis voor het ‘huis’ dat leert, innoveert en samenwerkt en kenniswerkers aantrekt. 

De rol van het onderwijs 

Onderwijsmakers proberen zo goed mogelijk op al deze situaties en vraagstukken in te spelen met praktijkgericht onderwijs, onderwijsvernieuwing, werkveldcommissies, beroepsdiploma’s of bijvoorbeeld contractonderwijs. En werkgevers proberen hier, in samenspraak met overheden, zo goed mogelijk op in te spelen met banenplannen, innovatie- en kennisvalorisatieprogramma’s, communities of practice, en bijvoorbeeld stage- en afstudeerplaatsen. Het werk zien we veranderen, evenals ‘een goede en zekere toekomst in werk’ in de werkvelden waarvoor studenten nu hun opleiding kiezen. Dit levert een verandervraagstuk op voor zowel het onderwijs als de afnemers van onderwijs. 

Lineaire educatie 

Het huidige onderwijsmodel is lineair opgebouwd, van basisschool naar voortgezet onderwijs naar beroepsonderwijs naar werk. De arbeidsmarkt plukt na zo’n 13 tot 20 jaar de vruchten hiervan. Daarna volgt een individueel en vaak door de werkgever betaald opleidingstraject. Kennis en waarde nemen gemiddeld genomen voorspelbaar toe naarmate iemand ouder wordt en meer opleiding heeft gehad. Als je in de omgeving van je opleiding ook direct aan het werk kunt in het vakgebied waarvoor je geleerd hebt, en het aantrekkelijk is om er te wonen, dan heeft de investering in opleiding direct nut voor de lokale of regionale arbeidsmarkt en economie. 

De praktijk is in veel steden en regio’s anders. Zeker wanneer de opleidingsmogelijkheden te beperkt zijn of te weinig aansluiting vinden op de vraag van lokale bedrijven en instellingen. De werkloosheidscijfers, sociaal-maatschappelijke problematiek, armoede onder werkenden, de leegloop van regio’s en de druk op arbeidscontracten zijn indicaties van de gevolgproblemen. Werkgevers maken hun eigen business case en halen hun werknemers bijvoorbeeld uit andere landen, binden toppers aan zich en investeren zelf in opleidingen. De business case hiervoor is met alle eerder genoemde ontwikkelingen steeds moeilijker te maken. Onderwijs en arbeidsmarkt komen moeilijk of op deelgebieden slechts traag tot circulatie van kennis en waarde. Dit maakt het onderwijs, bedrijven, markten en regio’s kwetsbaar voor snelle ontwikkelingen.

Circulaire educatie

Leren en verdienen beïnvloeden elkaar. Heb je geleerd een nieuwe technologie of methode in te zetten, dan zijn het verdienvermogen en de kansen voor een betere toekomst vergroot. Door leren sneller om te zetten in verdienen en verdienen sneller om te zetten in leren, wordt de weerbaarheid van bedrijven en de regio vergroot. Werkgevers uit ons onderzoek bieden aan werknemers beschikbaar te stellen voor het onderwijs en nodigen onderwijzers en studenten uit om op de werkvloer mee te doen.  

Circulaire educatie is een onderwijsconcept waarin studenten, docenten, werknemers, en kennis, informatie en middelen circuleren in doelgerichte kringen. Dit kan fysiek en uiteraard ook online. Om innovatie te stimuleren zijn deze kringen multidisciplinair. Hiervoor is een excellente communicatieomgeving nodig. 

Een platform coördineert hierin het proces van kringvorming en het stellen van doelen, het doen van onderzoeken, het opstellen van een onderzoekagenda, het aanvragen van subsidies en fondsen, evalueren van resultaten en effecten, communicatie naar betrokkenen, kennisstroming, stimulering van nieuw onderwijs en onderzoek en helpt bij de vraagarticulatie. In een cirkel komen begin en eind bij elkaar. Hoe meer energie er in zit, des te sneller stroomt het.  

Iedere deelnemer heeft al zijn of haar eigen kring rondom een doel georganiseerd. Circulaire educatie heeft niet als doel deze kringen te veranderen, maar om het lerend vermogen en verdienvermogen te vergroten. Mocht iemand daaruit het inzicht halen dat het nodig is om te veranderen, dan wordt dat natuurlijk ondersteund en gezien als een nieuwe leervraag. 

Aangezien het onderwijs voornamelijk lineair is ingericht, zal dit in aanvang voornamelijk zijn door bestaande structuren en organisaties met elkaar te verbinden vanuit het platform. Op den duur vind het platform zelf nieuwe structuren om leren en verdienen vorm te geven en te versnellen. De vraag hierbij is welke link u in hierin bent of wilt zijn en welke waarde u wilt inbrengen of halen.

Tot slot nog een paar punten voor op de agenda als u hier mee start:

–     Wees praktisch en begin. Pas tijdens het doen komt waarde naar voren.

–      Leer waarde zien en waardeer persoonlijk initiatief. Een klein experiment kan uiteindelijk een grote stap voorwaarts betekenen.

–      Versterk een cultuur van leren, innoveren en samenwerken in de regio. Cultuur is niet te kopiëren door computers en robots. Samenwerken als vanzelfsprekendheid.

–      Geef nieuwe ontwikkelingen daarin een plek, in plaats van een plek te vinden in nieuwe ontwikkelingen.

–     Wees bereid om in een veranderende wereld uw agenda en de voorwaarden ook gedurende het proces aan te passen.

–     Werk met mensen die willen en maak communicatie voor hen eenvoudig en aantrekkelijk.

–      Zorg voor ontmoetingen en aantrekkelijke perspectieven. Vertrouwen komt makkelijker tot stand als mensen elkaar kunnen zien en spreken en aansprekende voorbeelden hebben.

–     Tot slot, neem de tijd om iets nieuws te begrijpen.

Welke plaats neemt je in deze verandering in? Ben je onderdeel van het probleem of van waarde in de oplossing?

Peter van den Heuvel en Mirjam Louter zijn onderzoekers van het lectoraat Digital World in het domein Creative Business van Hogeschool Inholland en procesbegeleider in het traject ‘Accelerator Verbindingen Hoger Onderwijs Drechtsteden’.

 

 

 

1 Zie de Economische Verkenning Rotterdam 2012, Hoofdstuk 3 Kennis en Innovatie, p83-85, Leren, innoveren en samenwerken in stedelijke netwerken.

2 Frans van der Reep, lector Digital World heeft de term circulaire educatie geïntroduceerd, naar aanleiding van

het onderzoek ‘Accelerator Verbindingen Hoger Onderwijs Drechtsteden’.

 


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK