Niet altijd wijs beleid

Nieuws | de redactie
22 april 2015 | Schaalvergroting en ‘hand op de knip’ hebben veel invloed gehad op de productiviteit in het onderwijs, blijkt uit onderzoek van TU Delft, Erasmus en CAOP. Die impact begon positief, maar met name de schaalvergroting lijkt de laatste jaren doorgeschoten.

In het boek ‘Productiviteit van overheidsbeleid: deel 1, het Nederlandse onderwijs 1980-2012’ van prof. dr. Blank en dr. Van Heezik wordt gekeken naar de invloed van de overheid op de  productiviteitsontwikkeling in het onderwijs in de laatste decennia. Die is aanzienlijk geweest, zowel in negatieve als in positieve zin. Het effectiefste instrument om de productiviteit te stimuleren is het budgettaire instrument.

Instrumenten voor productiviteit

De belangrijkste conclusies uit de uitgebreide studie van het Centrum voor Innovaties en Publieke Sector Efficiëntie Studies zijn dat in de jaren tachtig het instrument van schaalvergroting erg effectief was, maar dat deze in de jaren daarna in de meeste onderwijssectoren juist een averechtse uitwerking heeft gehad. In de studie werden de productiviteitsontwikkelingen in de periode 1980-2012 in relatie tot de belangrijkste onderwijshervormingen geëvalueerd.

Productiviteit is een maat voor de hoeveelheid ‘waar’ die de belastingbetaler voor zijn euro’s krijgt. In het onderwijs gaat het dan om het aantal leerlingen/studenten en de kans op een diploma per ingezette euro. Door deze maat af te zetten tegen de verschillende onderwijshervormingen over een hele reeks van jaren (1980-2012) kan het effect van deze hervormingen op de productiviteit worden vastgesteld. Kwalitatieve effecten zijn, voor zover mogelijk, ook in de beoordeling meegenomen. De studie heeft betrekking op het gehele Nederlandse onderwijs.

Het meest effectieve instrument om de productiviteit te stimuleren is het budgettaire instrument. De spectaculaire productiviteitsontwikkeling van het wetenschappelijk onderwijs, die vooral het resultaat is van een ‘hand op de knip’ beleid, vormt hiervan het beste bewijs. Een belangrijk negatief voorbeeld is de groepsverkleining in het basisonderwijs rondom de eeuwwisseling.

Schaalvergroting in eerste instantie positief

Scherp op de wind zeilen door de overheid hoeft dus niet ten koste te gaan van de kwaliteit, net zo min als een ruimhartige bekostiging automatisch tot kwaliteitsverbetering leidt. Budgettaire krapte dwingt tot een kritische beschouwing op het onderwijscurriculum en een kritische blik op de bedrijfsvoering. Beschikbare benchmarks kunnen hieraan een belangrijke bijdrage leveren.

Uit het onderzoek blijkt verder dat schaalvergroting in het onderwijs in de eerste helft van de onderzoeksperiode (ca. 1985-1995) in veel gevallen een gunstige invloed op de productiviteit uitoefent. Daarna blijken de schaalvoordelen steeds minder vruchten af te werpen op de productiviteitsontwikkeling.

Inmiddels, nu er vrijwel overal sprake is van grote tot zeer grote scholen, zijn de schaalvoordelen helemaal uitgewerkt en leidt verdere opschaling tot een verslechtering van de productiviteit. Per saldo, zo blijkt uit de analyse, heeft de schaalvergroting over de gehele periode negatief gewerkt. Fusieverboden en het stimuleren van splitsingen, vooral in het mbo, liggen nu dan ook meer voor de hand. De enige uitzondering hierop vormt nog een beperkt deel van het basisonderwijs, dat nog steeds kleine scholen kent.

Taak voor het Rijk

De vormgeving van de bekostiging lijkt op zich van weinig betekenis. Bestedingsvrijheid via lumpsum bekostiging levert het onderwijs enige productiviteitsgroei op als het nadrukkelijk wordt gecombineerd met prestatie indicatoren, zoals het aantal geslaagden.

De studie geeft in het bijzonder aan dat uitbreiding van de bestedingsvrijheid naar de huisvestingscomponent averechts werkt. Incidenten met vastgoed in het onderwijs in het laatste decennium staven deze bewering. De verdere doordecentralisatie van gemeente naar instellingen in het primair onderwijs en voortgezet onderwijs ligt dan ook niet erg voor de hand. Wellicht hoort deze taak ook gewoon bij het Rijk thuis.

Hoewel in de meeste onderwijssectoren in de afgelopen decennia sprake is geweest van productiviteitsgroei moet de conclusie toch zijn dat sommige beleidsingrepen, zoals de ROC-vorming en de klassenverkleining in het basisonderwijs, beter achterwege hadden kunnen blijven. De kosten van het onderwijs hadden in de loop der tijd honderden miljoenen euro’s lager kunnen zijn. Het achterwege blijven van sommige hervormingen had echter ook tot honderden miljoenen euro’s extra kosten kunnen leiden.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK