Turbulent maar zinvol
De eerste editie van de ‘Maastricht Talks’ zat vol ontmoetingen van Duitse en Nederlandse decanen, geleerden en bestuurders uit de universitaire wereld. Gastheer Martin Paul had dit idee en initiatief als gasthoofdredacteur van ScienceGuide gelanceerd en nu werd dit binnen een half jaar ook concreet gerealiseerd. Inleider over de actuele thema’s en visie van het WO in Nederland was VSNU-voorzitter Karl Dittrich.
Ivoren toren glazen huis
Hij sprak in ‘zijn’ Maastricht – waar hij ook collegevoorzitter is geweest – zelfs in de voormalige Jezuietenkerk waar hij ooit als misdienaar zijn loopbaan was begonnen, verklapte hij en marge. De Duitse decanen en collegeleden vertelde Dittrich, dat de universiteiten in ons land door “turbulente maar zinvolle tijden gaan. Zinvol omdat de thema’s die het debat nu beheersen ons nog veelt tijd zullen bezig houden: democratisering, financiering, kwaliteitscultuur en bestuur. De ivoren toren van 1970 is een glazen huis van 2015 geworden én een soort ‘shopping centre’ voor kennis waar iedereen iets van zijn gading kan vinden.”
“Toen ik in 1970 mijn studie in Leiden begon, was het een ‘professorenuniversiteit’ die feitelijk geen internationalisering kende. Je kunt je zo’n instelling je nu volstrekt niet meer voorstellen, zeg! Nu zijn wij wereldwijd actieve en verbonden organisaties die tegelijk sterk in hun ‘Umland’ staan. We zijn beter in de kwaliteit van ons onderwijs en onderzoek dan destijds, beter in onze doelmatigheid en effectiviteit en sterk in onze verantwoording naar stakeholders en de samenleving om ons heen.”
Dat hebben ook de overheden wereldwijd ontdekt, stelt Dittrich vast. “Zij zien ons nu als centra, als ‘hubs’ van de economische, culturele en maatschappelijke ontwikkeling. Dat zie je aan initiatieven als de Chemelot Campus. Elke regio trekt met man en macht aan toptalenten en kennis door hun universitaire centra aan te wakkeren.”
Publieke executies
Dittrich zag deze trend ook lastige vragen oproepen. “Zijn we niet té open geworden? Zijn we ‘een bedrijf voor diplomaproductie’ geworden?” Hij gaf aan dat hij kritische reflectie daarop als die van de rebelse Amsterdammers en andere versies van ‘de Nieuwe Universiteit’ legitiem achtte. ”Je moet niet alleen maar kwantitatieve indicatoren opleggen, bijvoorbeeld. Dat zoiets de indruk wekt dat deze dan vooral leidend en sturend zijn, is een feit, hoe onterecht dat gevoel ook is.”
Zulke kwantitatief en eenzijdig meten leidt tot slechte effecten. “Publieke executies van wie ‘faalt’, een angstcultuur en veel risicomijding. Protocollen worden leidend en wantrouwen wordt vermomd als transparantie.”
Dittrich vindt dit punt juist daarom zo pijnlijk, omdat hij een gloedvol bepleiter blijft van scherpe publieke verantwoording, zei hij. “Ja, ik ben daar zeer voor. We hebben dat als hoger onderwijs decennia laten sloffen, wees nu eerlijk. En geef dan nu ook toe: 40-50% uitval van de studenten in de bachelorfase dan toch niet? Dat 80% van de studenten 7 jaar doet over een curriculum van 4 of 5 jaar is toch een schande?”
Het begon al eerder
Er is dus “meer aan de hand dan het gedoe van het Bunge- en Maagdenhuis. De discussie begon ook al eerder. Het waren de zorgen van Science in Transition en hun manifest die dit startten.” Daarin werd geproblematiseerd dat ‘prestaties en hun registraties funest kunnen worden als deze zélf de sturingsmiddelen worden. Het hele gedoe van het ‘en plein public’ met pek en veren bestraffen van wie ‘falen’ leidt bovendien tot alleen nog maar meer regels en voorschriften van bovenaf.”
Dittrich zei dat zijn leden in de VSNU nu op 5 thema’s zeer bezorgd zijn:
-prestatiemeting
-bekostiging
-loopbaanbeleid
-verantwoording en regelgeving
-de vertegenwoordiging van stakeholders
Bij prestatiemeting pleitte hij voor “een bredere blik op wat impact is” en minder vanzelfsprekende overdraging van bèta- en medische normstelsels daarvan op alfa en gamma terrein. Valorisaties zij daar zeer divers en niet minder zinnig of constructief voor economie en samenleving.
Rare populisten
Over bekostiging noteerde hij dat de discussies over ‘perverse prikkels’ ertoe leiden dat het gedrag van instellingen als pervers wordt gepercipieerd. “maar dat zijn ze niet. Wat echter funest uitwerkt is de voortdurende onhelderheid over de stabiliteit van hun financiering. Dat leidt tot risicomijding door veel tijdelijke aanstellingen, gebouwenproblemen en het snijden in zorgpunten als de kleine talen.”
Het betrekken van de stakeholders in de academische gemeenschap toont volgens Dittrich een opvallend beeld. “Intern zijn universiteiten sterk democratisch van aard. Die professoreninstelling uit mijn studietijd zou nu niet meer overleven. Heel het ecosysteem van kennis is betrokken bij wat wij doen. En toch zie je dat grote aantallen studenten daar niks vanaf weten en afzijdig blijven. Het is opvallend hoezeer een soort vervreemding is toegenomen. Dit moeten we oppakken en daarbij out of box durven denken. Blijf weg van al te veel formele ‘oplossingen’. Ik ben tégen gekozen CvB’s en rectores bijvoorbeeld. Rare populistische rectoren uit het buitenland roepen zoiets nu wel, maar betrokkenheid komt niet uit zulke formalismen. De politiek en de minister moeten hier niet voor ‘vallen’, kortom.”
Dittrich wil in plaats van een dergelijke ‘Torfiaanse’ benadering veel liever tegendraads denken en wees op David van Reybroucks ‘Tegen verkiezingen’ uit hetzelfde Vlaanderen. “Durf daar maar eens aan te denken en met nieuwe vormen van betrokkenheid en dialoog te werken. Het gaat om ‘meedoen als cultuur’ en niet om formalistische trucs.”
