De ruggengraat der Renaissance

Nieuws | de redactie
7 mei 2015 | De Borgia’s, Sforza’s, Medici, zulke legendarische heersersfamilies lijken nu de dominante figuren van hun tijd, zelfs in tv-series. Maar in hun eigen tijd waren plaatselijke patriciërs van minder faam minstens zo belangrijk laat een proefschrift over Florence zien. Zij hielden stad, kunst en politiek vitaal.

Families van  rijke burgers met hart voor de stad waren essentieel voor het culturele succes van het Medici-hof in het 17e-eeuwse Florence, blijkt uit onderzoek van de Leidse kunsthistorica Elisa Goudriaan. Zij waren de stille kracht achter veel culturele, sociale en politieke verworvenheden van de Medici. Bovendien waren de omvangrijke netwerken van het patriciaat verantwoordelijk voor belangrijke culturele vernieuwingen in Florence tussen 1600 en 1660. De stad was in die periode dus niet in verval, zoals nu vaak nog wel wordt gedacht.

Het beeld is al eeuwen, dat het succes van Florence in zijn bloeitijd te danken was aan het machtige en rijke Medici-geslacht. Het was ook niet niets wat deze ondernemers wisten te bereiken. Door hun werk als bankiers en een doordachte dynastieke huwelijkspolitiek drongen zij door tot in de aanzienlijkste koningshuizen. Dochter Catarina werd in de Franse geschiedenis een van de legendarische en omstreden vorstinnen, bijvoorbeeld.

Op bezoek bij de VOC

Maria de Medici werd later, begin 17e eeuw, ook koningin van Frankrijk en bezocht in 1638 de Nederlanden. Dat was een enorm politiek gebaar. De Republiek was immers een niet-erkende ‘rebelse reeks provincies’ van Spanje. Haar intocht in Amsterdam was triomfaal en de bootjesparade op de Amstel niet minder. “Het schouwspel was het hoogtepunt van het bezoek. Maria de’ Medici zat in een sloep overdekt en bekleed met de duurste tapijten. Naast haar zat Amalia van Solms, vrouw van stadhouder Frederik Hendrik – zij begeleidde als gastvrouw Maria tijdens haar verblijf in de Republiek,” vertelt Femke Deen in het Historisch Nieuwsblad.

“Terwijl hun boot door de sluis voer, kwam uit de tegenovergelegen sluis Neptunus, zittend in een zeeschelp die werd voortgetrokken door zeepaarden. Daarachter voer Mercurius, god van de handel, in een schip met voorop de stedenmaagd – een duidelijke verwijzing naar de machtige handelspositie van Amsterdam. In de rivier lag een drijvend theater, zo groot als een huis. Daarin zag Maria onder meer een voorstelling van de kroning van Amsterdam met de keizerskroon door haar voorvader keizer Maximiliaan.”

Als de dochter uit een mercantiele familie uit Italië wist de vorstin precies wat ze in Amsterdam moest komen bekijken. Het hoofdkwartier van de VOC werd dan ook beslist niet overgeslagen en ze liet het zich niet ontnemen af te dingen op de luxe waren als porselein uit het Verre Oosten. 

Patronage en aanzien

Maar deden de Medici dit allemaal in hun eentje? Nee. Het proefschrift van Elisa Goudriaan verandert dit beeld ingrijpend. Het toont aan dat andere, minder roemruchte patriciërs als groep zeker zo belangrijk waren. Zij schetst als eerste historica een overzicht van zowel het culturele als het diplomatieke belang van zulke patriciërs als groep. Zo traden deze burgers vaak op als cultuurbemiddelaar. Door jonge talentvolle kunstenaars in contact te brengen met hogere opdrachtgevers in andere steden, zorgden zij ervoor dat deze op weg geholpen werden met hun carrières en in sociaal aanzien konden stijgen.

Bovendien introduceerden deze kunstenaars bij terugkeer in Florence veel culturele vernieuwingen. Ook richtten de patriciërs academies op, veelal gericht op literatuur en theater. Hierbinnen ontstonden er informele contacten tussen de leden – Medici-prinsen, patriciërs en kunstenaars – die weer tot nieuwe patronageopdrachten in de toekomst konden leiden.

Het sociaal-politieke belang van de patriciërs blijkt onder andere uit hun vele missies als ambassadeur en diplomaat voor de Medici-groothertogen en uit hun bijdrage aan de organisatie van huwelijken en herdenkingsceremonies. Ook bij machtswisselingen was dit van belang. Zoals het ambtenarenapparaat een ministerie draaiende houdt bij een ministerwissel, zo zorgden de patriciërs ervoor dat bij de opvolging van verschillende groothertogen de Medici-familie steeds aan alle ceremoniële verplichtingen bleef voldoen, zodat de stad en zijn sociaal-culturele manifestaties konden blijven functioneren.

Verbloemde erflaters

De Medici hadden dankzij deze aanzienlijke families een rijke culturele kring om zich heen, waarmee zij belangrijke gasten konden imponeren. De patriciërs konden hun contacten aan Europese hoven gebruiken om hun sociaal en cultureel aanzien te bevorderen. Het mes sneed dus aan twee kanten. Samen konden ze de hoogste culturele doelen bereiken. Als de Florentijnse patriciërs er niet waren geweest, hadden de Medici nooit zo goed kunnen inspelen op actuele trends.

Dat de patriciërs tot nu toe zo weinig aandacht kregen, komt volgens Goudriaan doordat de Medici hun invloed verbloemden. “Ze hebben er in historische traktaten alles aan gedaan om hun eigen culturele activiteiten op te laten hemelen en die van de patriciërs zoveel mogelijk in de schaduw te stellen,” aldus de promovenda. “Bovendien is het culturele erfgoed van de Medici zeer goed bewaard gebleven, terwijl dat van de patriciërs meestal niet toegankelijk is voor publiek en onderzoekers.”


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK