Hoe de nerd een held werd

Waar komt die term trouwens vandaan? VN ging op onderzoek uit. “Alumni van de technische universiteit RPI in de staat New York menen dat ‘nerd’ een afgeleide is van ‘knurd’: ‘drunk’ achterstevoren gespeld. De term zou daar in de jaren zestig zijn gemunt om de drinkers van de niet-drinkers te onderscheiden, de studiebollen van de feestbeesten. Een andere populaire speculatie betreft een Canadees onderzoekslab, Northern Electric Research and Development Laboratories in Ottawa. De medewerkers daar zouden plastic zakbeschermers hebben gedragen met de afkorting ‘N.E.R&D’.”

Op een reeks van cruciale terreinen vond het weekblad mensen die als inspirator en innovator een voorbeeld zijn. Daar zitten voor de ScienceGuide lezer ook bekende namen tussen als Ties de Kock van de UTwente en Koen ‘de Kometenjager’ Geurts. Generieke nummer 1 van de nerds vindt VN Wouter Bruins. Wat bij hem “ooit begon aan de keukentafel met een schoenendoos, een föhn en een hoopje elektronica is nu uitgegroeid tot een volledig werkend, goedkoop prototype malaria detector.”

Zag er waardeloos uit

Bruins van het bedrijf Amplino knutselde met collega’s aan ‘quick and dirty’ biotechnologie. Een al bestaande techniek van polymerase chain reaction (PCR) trok daarin hun aandacht. Zo konden zij specifieke stukjes DNA identificeren. Maar het bleven en bleken wel Hollanders. Om de enorme kosten daarvan te omzeilen, kochten ze voor €40 een doe-het-zelf-zaak de benodigde spullen en gingen zelf experimenteren. “Het eerste prototype zat in een schoenendoos en zag er nogal waardeloos uit, maar het gave was dat het werkte,” zei Bruins in daarover tegen The Guardian. Zo ontdekten ze dat dit soort test niet langer in een laboratorium hoefde te worden uitgevoerd en bewerkten daarmee een versnelling van het hele proces.

Die nieuwe techniek kan een enorm effect hebben op de behandeling van malaria. Door snelle en goedkope diagnostiek kunnen jaarlijks miljoenen mensen effectief worden behandeld. Het apparaat daarvoor moet tegen een vrij lage prijs van ongeveer €300 op de markt komen. De snellere diagnose zorgt voor een snellere behandeling en terugdringen van overmedicalisering. Dit helpt de resistentie tegen medicijnen tegen te gaan.

Twentse Ties helpt MBO’ers

Over Ties de Cock vertelt VN onder meer: “De app die Ties de Kock af- gelopen jaar ontwierp, is in wezen gebaseerd op een eenvoudig idee waar alleen nog niemand aan had gedacht: hij bundelt open data van onderwijsinstellingen en arbeidsmarktgegevens van onder meer SZW, zodat mbo’ers in één oogopslag kunnen zien waar, hoe en met welke baankansen zij hun studiekeuze het slimst kunnen inrichten. Ties wist niet wat hem overkwam toen hij er in maart meteen de ‘Challenge School & Toekomst’ van het ministerie van OCW mee won. Felicitaties en interviewaanvragen stroomden binnen. Onderwijsplatforms als ScienceGuide prezen hem om het ‘huzarenstukje’ dat hij had geleverd. Zijn vinding kan een belangrijk instrument zijn in het tegengaan van een van de lastigste problemen voor dit kabinet: de jeugdwerkloosheid.”

Zelf zei hij bij de prijsuitreiking: “Eigenlijk keer ik Studiekeuze123 om.” Jet Bussemaker noemde hem namens de jury “innovatief, creatief en heel slim door open datagebruik.” Hij laat in zijn app per ROC zien welk aanbod aan opleidingen, welke kans op werk levert. “Ik vond dat nogal confronterend. Je ziet als het ware in één kaart met welk onderwijs een jonge na zijn studie kansloos is of maar heel moeilijk aan de slag kan komen. Je ziet ook dat ze soms met een iets slimmere combinatie in hun profiel en opleiding ineens veel meer kans krijgen.” 

Zenuwslopende uren

De nummer 1 onder de nerds die ‘ter land, ter zee en in het heelal’ de meest unieke prestaties leveren, noemt VN Koen Geurts, de Fontys-alumnus die de Wissenstag van PBT en ScienceGuide op de Hannover Messe al veroverde met zijn fascinerende beelden en verhaal over ‘Landen op een Komeet’. VN beschrijft het avontuur dat hij leidde vanuit Keulen bij het afdalen van Philae van de sonde Rosetta naar de ruige en onbekende bodem van de komeet Chury.

“Even leek de missie te eindigen in een rampzalige mislukking: Philae raakte de komeet en stuiterde terug, rondtollend in de ruimte. Maar na een paar zenuwslopende uren kwamen de bevrijdende beelden: de lander had anderhalve kilometer verder het oppervlak weer geraakt en was blijven staan, scheef tussen een paar rotsblokken. In het controlecentrum werd gejuicht, wetenschappers en technici vielen elkaar in de armen.”

Geurts vertelde ScienceGuide vlak na de landing daarover onder meer: “We staan een beetje apart.” Dat vatte zo’n beetje samen hoe er gereageerd werd op de uiteindelijke landingsplaats van Philae. Want landen was één ding, maar nu moesten er metingen gedaan worden. En dat was geen sinecure met zestig uur aan energie en een keur van onderzoeksteams uit vele Europese landen dat graag hun investering in Philae waargemaakt zien worden. 

Heel intiem

“De eerste teleurstelling kwam toen bleek dat we eigenlijk niet konden boren,” vertelt Geurts. “Aan die boor was tien jaar gewerkt door een Italiaans team van een professor van tachtig jaar. Die zat met haar mensen zo verdrietig te kijken die dag, het was zo zielig.” Vergaderen tot je er ‘hoofdpijn’ van kreeg was wat volgde. “We zaten er echt helemaal door op het einde”. Uiteindelijk resulteerde dat in een soort poldermodel waarin vrijwel ieder onderzoeksteam – zelfs de Italiaanse boor – iets kreeg van de spaarzame tijd en energie die Philae had meegenomen naar de komeet.

Philae’s energievoorraad werd tot de laatste druppel leeg geperst en toen kwamen stukje bij beetje de eerste onderzoeksresultaten binnen. “Dat was wel heel intiem. Daar waren geen cameraploegen meer bij, en toen beseften we: we hebben het gehaald. Alles wat we wilden is binnen. Toen kwam toch de champagne wel op tafel en iemand had nog een krat bier staan. Dat was wel een heel mooi sfeertje.”

Dé doorbraak van 2014

Voor de redactie van wetenschapsblad Science was de ranking van de grootste doorbraken van het jaar 2014 daarna niet moeilijk. Koen Geurts en zijn Philae zin uitgeroepen tot de absolute winnaar. Geurts en zijn mensen “wisten de verbeelding van het grote publiek te vangen. Dit is het begin van een nieuw tijdperk in comet science.” 

Zijn alma mater in het HBO is niet minder fier. “Fontys is natuurlijk trots op Koen,” zegt Nienke Meijer, bestuursvoorzitter. “Zo hoog als Koen is nog geen enkele Fontysalumnus gekomen. Nerds Think Bigger!”

U vindt deze rolmodel Nerds en hun zeker zo inspirerende collega’s op allerlei andere terreinen van bèta-tech in de editie van Vrij Nederland van deze week.