Klaver wil HO anders financieren
Jesse Klaver ging op een politiek café van GroenLinks in Amsterdam in debat met oud-VSNU-voorzitter Sijbolt Noorda en met Maagdenhuisbezetter Jarmo Berkhout over rendementsdenken, flexcontracten en het vastgoed van HO-instellingen. Klaver trapte af met een uiteenzetting over rendementsdenken en de effecten daarvan op de kleine talen.
“Als het gaat om rendement dan probeer je overal financiële waarde aan vast te plakken. Maar je kan niet alles vatten in cijfers of financiële waarde. Bijvoorbeeld bij de kleine talen wordt gezegd die studies zijn ‘niet meer rendabel’, maar waar je niet naar kijkt is de intrinsieke waarde van zo’n studie. Daarom moet je een debat voeren over kleine talen, over samenvoegen daarvan, dat stopt niet bij de grens van Nederland. Je kan ook best kijken naar omringende landen, zodat die kennis ook echt behouden blijft.”
Bizarre maatregelen
Volgens Berkhout is de oorsprong van rendementsdenken“ om een bepaald gebrek op te vangen, dus op de universiteit is er gewoon te weinig geld. Daarom worden ze gedwongen om de meest bizarre maatregelen te nemen, om de zaak nog draaiende te houden.”
Jesse Klaver betwijfelde dit betoog en stelde vraagtekens bij altijd meer geld. “De vraag om meer geld doet me altijd denken aan D66. Ik heb vaak met ze om tafel mogen zitten en dan vragen we ‘wat willen jullie?’ en dan zeggen ze ‘meer geld voor onderwijs’ wij vragen vervolgens ‘wat willen jullie dan met dat meer geld?’ En dan blijft het stil.”
Verkeerde manier uitgeven
Noorda kon zich goed vinden in het betoog van Kalver. “Ik ben het helemaal met Jesse eens dat het heel makkelijk is om altijd om meer geld te vragen en dan te zeggen dan zijn de problemen opgelost. Veel geld kun je ook op een verkeerde manier uitgeven. Ik denk dat je nu nog heel veel kunt verbeteren zonder dat je meer geld krijgt. Ik heb in mijn VSNU-tijd altijd gezegd tegen de universiteitsbestuurders ‘laten we ons onderwijs beter maken zonder dat we daar meer geld voor krijgen. Je hebt de verantwoordelijkheid met het geld wat je nu hebt het beter te doen.’”
Berkhout constateerde bovendien nog een andere uitwas van rendementsdenken. “De woordvoerder van de UvA kwam ik laatst tegen op straat. Toen zei hij ‘weet je wat het is Jarmo als je werkt als woordvoerder of je werkt bij Bureau Communicatie dan krijg je zo een vast contract, dat is eigenlijk toch best heel erg raar?’ Dat is inderdaad heel erg raar, want al die docenten die krijgen het niet.”
Geen ruimte
Sijbolt Noorda betwijfelde of flexcontracten iets te maken hebben met rendementsdenken. “Als een term het goed doet is het als een magneet die alles aantrekt. Tijdelijke contracten hebben niets met rendementsdenken te maken. Flexcontracten komen eenvoudig weg doordat de universiteit in de loop van de jaren een ontzettende groei heeft doorgemaakt. Dat betekende tot halverwege de jaren 80 dat iedereen een vast contract kreeg. Op dat moment ging de groei eruit. Daarnaast is de universiteit voor de meeste mensen zo’n prettige plek om te werken, dat er een heel laag natuurlijk verloop is. Er is heel weinig ruimte voor nieuwe plekken.”
“Als psycholoog of historicus is er geen betere plek om te werken dan een universiteit. Wil je toch nog voor jongere generaties enige instroom hebben dan moet je die heel snel wisselen. Aio’s hebben daarom heel weinig kans om door te stromen. Die schaarste en dat gebrek aan verloop betekent dat er dus een ongelofelijke slechte positie is voor instromende mensen. Iemand die daar een oplossing voor heeft mag het mij vertellen.”
Vaste voet is weggeslagen
Klaver betwijfelde deze stelligheid van Noorda. “Als ik naar Berkhout zijn verhaal luister worden er nog steeds vaste contracten uitgedeeld op de universiteit, zoals bij Bureau Communicatie. Maar volgens mij is de explosieve stijging van flexcontracten gekomen toen er een verandering kwam in de eerste en tweede geldstroom. De vaste voet van de financiering van het onderzoek is weggeslagen.”
“Dat rendementsdenken zie je ook in het onderzoek bij het toedelen van geld door NWO. Als je een onderzoeksvraag indient, moet je altijd aantonen hoe je het kan laten valoriseren. ‘Hoe kunnen we er geld mee verdienen’ en dat doet afbreuk aan de intrinsieke waarde van wetenschap.”
Rete-ingewikkeld
Klaver constateerde dat het financieringsvraagstuk van het hoger onderwijs een ingewikkelde is, maar hij heeft wel plannen hoe het anders kan. “Het is echt rete-ingewikkeld. Je ziet dat het niet werkt op dit moment. Alleen zeggen: ‘we willen van de prestatieafspraken of we willen van de diplomabekostiging af’ is niet voldoende. Je moet ook kijken naar de vaste voet van universiteiten.”
Klaver kondigde daarom aan dat hij bezig is om een plan hierover uit te werken. “Waar ik nu naar neig en ik ben er nog over aan het nadenken dus pin mij er niet op vast. Ik wil meer geld naar de eerste geldstroom, dat geeft meer keuzevrijheid voor onderzoekers. En je zou toch ook moeten kijken naar meer vaste voet voor de financiering van universiteiten en het onderwijs. Maar hoe groot dat die dan moet zijn en voor hoeveel jaar dat je dat vastlegt daar ben ik nog niet uit. Maar het komt in ons nieuwe verkiezingsprogramma.”
Megalomane huisvestingsplannen
Kersvers voorzitter van FNV-jong, Esther Crabbendam stelde vanuit de zaal een vraag over het vastgoed van HO-instellingen. “Kijk wat er nu gebeurt met ROC Leiden, vinden we het normaal dat universiteiten en hogescholen gaan over zulke dure en megalomane huisvestingsplannen en het geld wat er mee gemoeid is?”
De oud UvA-voorzitter Noorda wilde dit probleem toch wel in een historisch kader plaatsen. “In de jaren 80 is er een flink deel van het huisvestingsbudget bezuinigd, tegelijkertijd groeiden de hogescholen en universiteiten als kool, dus er moest meer in geïnvesteerd worden. Aan het eind van liedje was er niets anders mogelijk om via leningen op de kapitaalmarkt te voldoen aan die investeringsbehoefte. Het is dus een rechtstreeks effect van regeringsbeleid aan het eind van de jaren 80. Het is een beetje treurig dat de daders daarvan nu onvindbaar zijn en diegene die dat beleid nu uitvoeren daar nu de koude douche van krijgen. Dat is een treurig effect van lange termijn regeringsbeleid.”
Op de slotvraag of het Maagdenhuis daadwerkelijk iets veranderd had kon Noorda niet ontkennen. “Ik denk niet dat je moet onderschatten hoe HO-bestuurders in het land de zaken waarnemen in Amsterdam en kijken naar wat er met hun collega’s daar gebeurt. Hoe het CvB van de UvA in gesprek is gegaan met bezetters en andere partijen en wat dat heeft opgeleverd. Andere HO-bestuurders zijn nu zeer gewaarschuwd en dat heeft effect op hoe zij zelf in hun instelling opereren. Ik zie alle mogelijke tekenen dat ze deze les van het Maagdenhuis begrijpen. Er gaat een aansporende en preventieve werking vanuit.”
