Zet wetenschap in de schijnwerper

Nieuws | de redactie
23 juni 2015 | Een optreden in DWDD of een populair wetenschappelijk boek, wetenschappers gaan steeds vaker de boer op met hun werk. Dat kan nog vaker, stellen Gonny ten Haaft (ZonMw) en Frans Meulenberg. “Geef daarom punten aan een wetenschapper die letterlijk de samenleving ingaat.”

“Binnenkort verschijnt de lang verwachte Strategische Agenda hoger onderwijs, onderzoek en wetenschap van minister Bussemaker. In de aanloop daarnaar toe maakte zij al veel maatregelen bekend die de kwaliteit van onderwijs en wetensschap moeten bevorderen. Zo is er in de media veel geschreven over de verschillende niveaus waarop studenten kunnen gaan studeren, en over de nieuwe opzet van de wetenschapsagenda, waarbij voor het eerst ook burgers mogen meedenken.

Weinig impact

Helaas is er echter nauwelijks aandacht voor de laatste fase van het wetenschappelijk onderzoek, namelijk die waarin er iets met de resultaten van onderzoek moet gebeuren. Ook in die fase zouden burgers en maatschappelijke organisaties een belangrijke rol moeten spelen, maar dat is nog nauwelijks het geval. Er is een eindeloze stroom van publicaties, maar tot ergernis van de onderzoekers zelf, worden deze vooral door hun collega’s gelezen. Andere ‘lezers’ zijn hooguit de universitaire stafmedewerkers die deze producten moeten ‘scoren’ omdat de universiteiten hierop afgerekend worden.

In de bundel Dwarsdenken en doordouwen komt dit goed naar voren. Voor deze ZonMw-publicatie hebben wij achttien gerenommeerde gezondheidsonderzoekers geïnterviewd die als ‘dwars’ en ‘eigenzinnig’ bekend staan. Ze uiten opvallend vaak hun onvrede over de geringe maatschappelijke impact van hun werk.

Eigenzinnig als zij zijn, proberen dus sommige van deze onderzoekers hun resultaten op een listige manier aan de man te brengen. ‘Een paar jaar geleden besefte ik dat ik iets anders moest verzinnen om mensen in beweging te krijgen’, vertelt bijvoorbeeld hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder. Hij is onder andere bekend vanwege zijn boek Laat je hersenen niet zitten en zijn optredens in De Wereld Draait Door. ‘Ik bereikte met mijn boodschap niemand. Als ik in mijn eigen metier zou blijven, zou ik dertig jaar onderzoek in de prullenbak moeten gooien. En dus verzon ik dat boek, en aansluitend daarop een lezingen-tour door Nederland.’

Vooral met elkaar praten

Ook hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi Westendorp en hoogleraar wetenschapsfilosofie Trudy Dehue kozen om deze reden bewust voor het schrijven van een boek voor een groot publiek. Dehue over haar beslissing een Nederlands boek over depressie te gaan maken: ‘Mijn collega’s publiceren heel interessante Engelstalige artikelen en boeken, maar die worden slechts in kleine kring gelezen. Op die manier praat je voornamelijk met elkaar. Dat is zeker nodig en nuttig, maar ik voelde me niet zinvol meer en wilde dit niet langer.’

Als gevolg van hun ‘publieksstrategie’, worden deze drie deskundigen nu vaak door de media benaderd. Bij collega-wetenschappers leidt dit soms tot een zekere kinnesinne, maar dit nemen zij op de koop toe. ‘Ik denk dat weinig mensen beseffen dat ik ook risico’s heb genomen. Ik sta nu in de schijnwerpers, maar dat betekent ook dat ik mijn nek uitsteek’, licht Scherder toe.

Dezelfde hoogleraar pareert ook de kritiek dat hij soms een te simpele voorstelling van zaken geeft. Zo’n vereenvoudiging vindt hij geoorloofd gezien het hogere doel, de valorisatie van resultaten die al behaald zijn. ‘Ik wil mijn kennis teruggeven aan de maatschappij, al is het alleen maar omdat diezelfde maatschappij mijn onderzoek betaalt.’

Gevangen in keurslijf

Als wetenschapsjournalisten frappeerde het ons hoezeer ook dwarse, bekende onderzoekers soms door het keurslijf van het wetenschappelijk systeem gevangen kunnen zijn. Als dit voor ervaren wetenschappers al geldt, hoe moet dit dan voor hun jonge, minder ervaren collega’s zijn?

Zelf pleiten de geïnterviewde wetenschappers, elk op een eigen manier, vooral voor meer creativiteit en onconventioneel denken in de wetenschap. Behalve serieus en goed, moet wetenschap naar hun mening ook origineel, gedurfd en vernieuwend zijn – soms ook een beetje stout.

Wij steunen deze gedachte, maar vinden ook dat er meer nodig is. Ook wetenschappers met minder moed, flair en creativiteit moeten hun expertise buiten de academie kunnen benutten. Helaas zijn er veel prikkels die wetenschappers dwingen te publiceren, maar géén prikkels zijn die wetenschappers stimuleren om hun maatschappelijke rol te ‘pakken’. Geef daarom punten aan een wetenschapper die letterlijk de samenleving ingaat, en dubbele punten aan een wetenschapper die op zijn beurt van de kennis van boeren, patiënten of havenarbeiders profiteert.”   

Gonny ten Haaft (redacteur ZonMw) en Frans Meulenberg (freelance wetenschapsjournalist), auteurs van Dwarsdenken en doordouwen
Deze publicatie is een uitgave van ZonMw (organisatie voor gezondheidsonderzoek) en werd vorige week gepresenteerd. 


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK