Geef ons ons vak terug
Hij is de Wim Deetman van de zorg. Martin van Rijn heeft de klus op zich genomen om in een kabinetsperiode een complexe, omvangrijke sector van de publieke diensten en het sociaal bestel te transformeren, na soms decennia van vertraagde, uitgestelde hervormingspogingen. Wat Deetman met het hoger onderwijs moest in Lubbers-I, moet Van Rijn realiseren met de zorgsector in Rutte-II. Een in ‘Den Haag’ veelal bewonderde nuchtere krachtdadigheid en gebrek aan ijdeltuiterij delen zij daarbij ook.
Bij de grote ‘oploop’ van het Zorgpact van onderwijs en zorg trad Van Rijn op met onder andere Jet Bussemaker en zette scherp uiteen wat deze twee sectoren nog te wachten staat. “We zullen uit de bestaande hokjes moeten stappen in ons denken. Gemeenten en opleidingen moeten bijvoorbeeld nu niet hetzelfde gaan doen wat het Rijk voorheen deed met de zorg. Nieuwe vormen van ondersteuning thuis en zorgtaken kunnen zij beter inrichten. Doet dat dus. Dat leidt bovendien tot nieuwe rollen en beroepen voor de professionals waar de opleidingen zich op zullen gaan richten.”
Van Rijn sprak na afloop door met ScienceGuide over die dubbele opdracht aan zowel het onderwijs als ‘zijn’ zorg.
De transformatie van de zorg die u moet trekken kent grote, complexe aspecten: bestuurlijk, financieel, logistiek, politiek sowieso. Daar is met het Zorgpact ook de ‘human capital’ en opleidingsagenda bij gekomen. Is dat niet een beetje aan de late kant?
“Dat denk ik niet, eigenlijk. Die transformatie is in gang gezet en het waren de beroepsgroepen zelf die in dat verband dit thema op de agenda zijn gaan zetten. Dat nieuwe vormgeven van de opleidingen is niet ‘van bovenop’ gekomen. Het Zorgpact is de manier geworden waarop we dat konden organiseren met de twee sectoren samen.
De professionals zeiden tegen mij dat ze bij deze grote veranderingsprocessen ook grote veranderingen in hun vak zagen. Bijvoorbeeld: de technologische veranderingen hebben daar grote impact op, maar de professionals benadrukken terecht dat je het ‘zorg’ aspect van de zorg daarmee niet kunt vervangen. Wel beter maken, meer maatwerk, effectiever. Ze willen daarom met de technologie tegelijk de ruimte voor die andere deskundigheid groter maken.
‘Geef ons vak terug’. Dat hoor ik daarbij veel. Ik vind dat sterk. De professionals en hun opleidingen nemen zo met het Zorgpact zelf de leiding bij de veranderingen die we zien en die nodig zijn.”
Als het niet van bovenop komt, dan moeten de beide sectoren dus zelf aan de slag. Op deze bijeenkomst werd duidelijk dat ze samen een vliegende start maken. Is dat begin genoeg?
“Er zijn veel nieuwe combinaties van onderwijs en zorg in gang gezet. Dat is van onderop gebeurd en wordt nu ook zo aangewakkerd. Dit wijst erop dat men in zowel MBO en HBO als de zorginstellingen zijn nek uitsteekt. Dat moet ook. Wil je dit dichtbij de praktijk en de behoeften aan zorg van mensen organiseren, dan moeten zij wel zelf de nek uitsteken.”
Doekle Terpstra zei ons als Zorgpact-trekker, dat het soms nog het meest lastig is om bewindslieden en hun apparaat te manen ‘op hun handen te blijven zitten’. Als er iets van onderop gaat gebeuren, wil ‘Den Haag’ dat vaak snel oppakken en gaan regelen. Precies dat werk in zo’n pact niet, waarschuwt hij. Herkent u dat signaal?
“Jawel hoor. Kijk, als er in die combinaties van zorg en onderwijs iets moois gebeurt, dan wil je dat ze daar van gaan leren en dat in beide sectoren gaan toepassen. Dat leidt dan tot voorstellen om dat te regelen. Dus dan gaan wij een voorstel maken om zo’n succes uit te rollen. Uitrollen… Ja, een echt Haags woord, ik weet het.”
Voor je het weet hebben we vanuit ons beleid met goede bedoelingen een beleid ingezet, dat die mensen die dat succes hebben gerealiseerd dat in hun gevoel kwijt zijn. Je moet ze dat eerst zelf laten beleven en met collega’s laten delen. Wij moeten dat besef bij hen dat ze een goede aanpak hebben gevonden niet gaan overnemen en regelen.
Daar zeg ik wel iets bij. Dit houdt ook in dat de organisaties in het onderwijs hun nek moeten uitsteken. Als we nieuwe combinaties met de zorg en nieuwe opleidingsvormen willen laten opbloeien, dan moet het van onderop wel gaan gebeuren.”
Jet Bussemaker sprak hierover nogal direct een alibi aan, dat regelmatig te horen is. “Wij willen wel, maar het mag niet van de regels of de Inspectie.” Komt u dat ook tegen?
“Die houding herken ik best. ‘Het mag niet, denk wij, dus wachten we maar eerst af.’ Dan hoor je over allerlei obstakels die initiatief zouden belemmeren. Voorschriften die ik of mijn ambtenaren zouden hebben afgekondigd.
Mijn houding is dan steeds: ‘hier moeten we het maar even over hebben met elkaar, want als dat zo is, dan is dat dus niet de bedoeling.’ Het blijkt dan vaak dat dit land vol veronderstelde regelgeving zit. Men gaat er vanuit of vertelt elkaar dat er regels zijn die van alles moeten tegenhouden of remmen, regels die en niet zijn.
Jet Bussemaker heeft groot gelijk met haar oproep. Er is veel ruimte, het Zorgpact is juist bedoeld om die optimaal te laten benutten. Kijk naar het praktijkgericht onderzoek in de zorg. Daar is grote behoefte aan en hogescholen en de beroepspraktijk, de zorginstellingen kunnen dat prima samen organiseren. Ze kunnen daar met stages ook veel doen. Wacht dan niet af, ga dat samen oppakken.”
Het Zorgpact en uw hervormingsprojecties zijn reusachtige en complexe operaties. Zij raken ongeveer alles in het land en grote geldstromen. Is die financiële ruimte toereikend om het te laten slagen? Er moeten immers ook grote bezuinigingen door aangebracht worden.
“Het is heel omvangrijk, complex ook. Na twintig jaar discussie zijn we nu tien maanden aan de slag met de invoering van die transformatie. Ik vraag daarom om een beetje geduld, nuchterheid zo u wilt. Er worden nu grote stappen gerealiseerd en dan zullen er momenten zijn dat dingen tegenvallen. Gun elkaar de tijd en de ruimte dit goed te organiseren, ook met dit Zorgpact.
Financieel is er voor het investeren in het onderwijsdeel van het Zorgpact ruimte. Jet Bussemaker verwees al even naar de opbrengst van het studievoorschot. Dat kan helpen hierbij.
Wat trouwens ook helpt is dat we met zorg en onderwijs de budgetten naast elkaar kunnen leggen. Dat helpt vaak al, omdat er investeringen zijn die je in beide segmenten doet of kunt plannen. Dan kun je nu met het Zorgpact concreet bij elkaar gaan zitten en kijken wat er mogelijk is en daar een plan bij maken, samen. Financieel zie je dan vaak meer mogelijkheden en heb je grotere duidelijkheid.”
Tijdens de ‘werkdag’ van het Zorgpact kwam krachtig naar voren, dat met niet alleen u en minister Bussemaker hier moeten samenwerken. De praktijkexperts zeiden ‘Lodewijk Asscher had hier ook moeten zijn.’ Het beleid dat SZW voert blijkt het Zorgpact meer te beïnvloeden dan men vooraf dacht. Is dat ook uw conclusie?
“Dat ook SZW deel van dit proces van vernieuwing en samenwerking zou moeten worden, daar zie ik de pluspunten wel van. Het klopt wel dat dit besef geleidelijk nu gegroeid is, vanuit de praktijk van de samenwerking.
Je ziet dat de rol van de afspraken die gemaakt kunnen worden in cao’s van invloed is. Ook het arbeidsmarktbeleid heeft van alles te maken met de mogelijkheden om de zorg- en onderwijsarbeidsmarkt met het Zorgpact breder toe te rusten. Ook de sectorplannen die SZW organiseert zijn in te zetten om het Zorgpact te versterken. “
De voorzitter van de commissie die zorgberoepen moet helpen innoveren, Kete Kervezee, zei over haar opdracht: “Alleen dode vissen gaan met de stroom mee’. Ziet u het Zorgpact en uw werk ook zo?
“Ik vind hem wel mooi. Soms moet je oproeien tegen de stroom om te slagen. Dat klopt.”
