Stormachtige toekomst HBO

Nieuws | de redactie
4 december 2015 | Tijdens het #HBOdiscours van 7 december treden WO-voorman Karl Dittrich en OECD-expert Dirk van Damme op. Die blik vanuit de bevriende buitenwereld is een mooie afronding van het jubileum van 40 jaar HBO en VH. Maar wat gaan die twee op de agenda van de hogescholen zetten?

Van Damme legt gedurig de nadruk op de belangrijkste valorisatie die de kennissector kent: de verbreding en verdieping van de ontwikkeling en doorstroom van talent in en oor het HBO en WO. Hoe beter en duurzamer dat lukt, hoe rijker en perspectiefrijker een samenleving. Hij schetste bij het NVAO-jubileum enkele dilemma’s waar Nederland met zijn onderwijs maar moeilijk uit lijkt te komen.

Zo wees hij er op, dat de sociale mobiliteit van jongeren dankzij HO-deelname aan het vertragen is. ‘Widening participation’ wordt zo steeds minder wijds. In Vlaanderen is de sociale segregatie van de HO-deelname cijfermatig pijnlijk duidelijk. Een kind van hoger opgeleide ouders heeft 5,8 maal zoveel kans op een studie in HBO of WO dan iemand uit lager geschoolde gezinnen.

Afgeroomde middenklasse

“Dit is echt een gigantisch probleem, want hiermee gaat veel talent uit grote groepen in de maatschappij verloren,” zei Van Damme. “Jammer is dat en ook slecht.” Slecht, omdat de arbeidsmarkt en de sociale veranderingen van de komende decennia duidelijk wijzen op de behoefte en kansen voor meer hogeropgeleiden. “Segregatie in deze zin maakt dus dat grote risico’s lopen, economisch en sociaal.”

De jeugd uit de ‘middenklasse’ is volgens Van Damme inmiddels “wel afgeroomd.” Ook demografisch gezien zit daar noch relatief, noch absoluut nog ruimte voor expansie en ‘widening participation’. Bij de andere doelgroepen slaagt het HO er niet of te weinig in meer talenten te laten instromen, doorstromen en slagen. Het HBO heeft dan ook een ‘gigantische opgave’  bij dat ‘gigantische probleem’.

Innovatief bestel

Gelukkig heeft ons land daarbij een flink pluspunt, mits men dat natuurlijk slim weet in te zetten.  De OECD bracht in kaart hoe innovatief de verschillende onderwijssystemen in de wereld zijn. Uit die cijfers bleek dat Nederland één van de meest innovatieve onderwijssystemen ter wereld kent.

Het beeld is dat innovatie in het onderwijs niet altijd wordt verwelkomt door docenten, maar volgens Dirk van Damme laten de cijfers in de nieuwste rapportage juist een ander beeld zien. “Het feit dat onderwijzers juist blijer worden van hun werk als onderwijssystemen door een proces van innovatie gaan, mag een verrassing worden genoemd.” Nederland behoort sinds 2000 samen met onder meer Denemarken en Indonesië tot de meest innovatieve onderwijslanden ter wereld. “Deze innovatie-index correleert met de mate van tevredenheid van onderwijzers tussen 2003 en 2011.”

Uitholling binariteit

Voor de gastheer op 7 december, de VH, zette Van Damme alvast de hoofdlijnen uiteen voor een “misschien zelfs stormachtige” toekomst van het HBO en HO in den brede. Zo moeten universiteit en hogeschool zich nadrukkelijk vergewissen van de ‘hollowing out of the middle class’ en zich durven afvragen of het binaire karakter van het hoger onderwijs nog wel relevant is.

“Samengenomen dienen zich voor de hogescholen een aantal belangrijke vragen aan: leiden we genoeg mensen op voor hooggeschoolde beroepen van de toekomst, bereiden we in voldoende mate voor op de competentiewissel naar non­routine skills door bijvoorbeeld mensen beter leren beslissingen te nemen in contexten van grote onvoorspelbaarheid en onzekerheid, en definiëren we eindcompetenties en curricula niet in functie van achterhaalde modellen?”

Hij waarschuwt bestuurders en onderwijsbeleidsmakers voor de gedachte, dat zij met een extra scheut autonomie voor instellingen wel goed verder kunnen komen, in het licht van de uitdagingen war zij vooral de voorbije jaren voor geplaatst waren. “Met (nog) meer autonomie en voldoende bestuurskracht moeten de instellingen in staat zijn om hun rust terug te vinden. Zo denken momenteel toch vele beleidsvoerders en bestuurders, en andere actoren en stakeholders. Ik vrees dat dit toch een ietwat naïeve gedachte zal blijken te zijn.”

WO dekt gering deel

Daarbij daagt hij zijn opponent bij het #HBOdiscours nog wat extra uit. Het WO mot niet denken dat het zich als deel van de binariteit kan zonnen in de gedachte het betere en niet zo professioneel gerichte element van het HO te zijn. De universiteit is gewoon een hogeschool. “Bij de implementatie van de Bologna­ hervormingen was ikzelf voorstander van een binair hoger onderwijsmodel. Vandaag ben ik er niet meer zeker van dat de inhoudelijke argumenten voor dit model nog valabel zijn. In de sociaaleconomische realiteit dekken deze begrippenparen geen enkele lading.”

“Ook de universiteiten leiden tot professies op en in toenemende mate verstrekken de hogescholen op onderzoek gestoeld onderwijs. Ik vind academische competenties van ontzettend groot belang en denk dat universiteiten de facto voor deze academische competenties vaak een betere ontwikkelingscontext bieden, maar zij dekken slechts een relatief gering deel van de vraag naar competenties.”

Ivoren toren werd glazen huis

Karl Dittrich zal zich niet onbetuigd laten. Ook hij erkent dat we oor “turbulente maar zinvolle tijden gaan. Zinvol omdat de thema’s die het debat nu beheersen ons nog veelt tijd zullen bezig houden: democratisering, financiering, kwaliteitscultuur en bestuur. De ivoren toren van 1970 is een glazen huis van 2015 geworden én een soort ‘shopping centre’ voor kennis waar iedereen iets van zijn gading kan vinden.”

“Toen ik in 1970 mijn studie in Leiden begon, was het een ‘professorenuniversiteit’ die feitelijk geen internationalisering kende. Je kunt je zo’n instelling je nu volstrekt niet meer voorstellen, zeg! Nu zijn wij wereldwijd actieve en verbonden organisaties die tegelijk sterk in hun ‘Umland’ staan. We zijn beter in de kwaliteit van ons onderwijs en onderzoek dan destijds, beter in onze doelmatigheid en effectiviteit en sterk in onze verantwoording naar stakeholders en de samenleving om ons heen.”

Dat gaat niet van leien dakjes. “Publieke executies van wie ‘faalt’, een angstcultuur en veel risicomijding. Protocollen worden leidend en wantrouwen wordt vermomd als transparantie.” Dittrich vindt dit punt juist daarom zo pijnlijk, omdat hij een gloedvol bepleiter blijft van scherpe publieke verantwoording, zei hij. “Ja, ik ben daar zeer voor. We hebben dat als hoger onderwijs decennia laten sloffen, wees nu eerlijk. En geef dan nu ook toe: 40-50% uitval van de studenten in de bachelorfase dan toch niet? Dat 80% van de studenten 7 jaar doet over een curriculum van 4 of 5 jaar is toch een schande?”

Leer van de kunst

Daarbij kregen Dittrich en het HBO onlangs een welgemeende raad van de minister die over de Cultuur gaat. Na het VSNU cafe – de inspiratiebron van het #HBO-discours volgens het recept van Oscar Wilde’s bon mot: ‘Imitation is the sincerest form of flattery’ – wees Jet Busemaker het WO op een sector van het HBO. De kunsten.

“Men moet eens kijken naar de kunstsector. Toen onder Rutte-I  daar enorm bezuinigd werd, reageerde men zeer verontwaardigd en dacht dat de samenleving als vanzelf massaal te hoop zou lopen voor hen. De bezoekers van musea, concerten en tentoonstellingen zouden wel zwaar protesteren gaan. Het bleek dat de sector veel minder bezig was met de omgang met zijn publiek en met de samenleving en haar veranderingen dan men zelf dacht te doen. Daar heeft men lessen uit getrokken. Men is naar buiten gekomen, naar nieuwe groepen, met nieuwe vormen en werd daar niet slechter van.”

Bussemaker zei net niet ‘Leer van Halbe’, maar het scheelde niet veel. Ze zei het zo: “Be good and tell about it.” Tegen ScienceGuide gaf ze nog een andere observatie: “Wees binnen de wetenschap ook eens wat solidair. Dat helpt ook. Bèta’s komen altijd erg voor elkaar op. Men heeft daar waardering voor collega’s in andere disciplines en ook voor concurrenten in het eigen vak. Bij sociale wetenschappen zijn ze toch vaak narriger naar elkaar en over elkaar.”?


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK