De ruwe hand moet zachter

Nieuws | de redactie
29 januari 2015 | “Ik heb nooit over kanteling gesproken. Het is ook een begrip waar ik me helemaal niet thuis bij voel.” Koos van der Steenhoven reageert in Tweede Kamer op kritiek ,dat hij NWO zou willen kantelen. Voorzitter van de Wetenschapsagenda Rinnooy Kan hoopt dat zijn werk zal leiden tot meer geld.

In de Tweede Kamer vond een hoorzitting plaats over de Wetenschapsvisie 2025 van het kabinet en de kopstukken uit het veld waren op uitnodiging van de Kamer gekomen om deze – als ook de door hen nu op te stellen Wetenschapsagenda – te bespreken. De vermeende en soms gevreesde ‘kanteling van NWO’ kreeg al snel veel aandacht. Oud-KNAW President Robbert Dijkgraaf had zich in niet misverstane woorden daartegen uitgesproken en hoewel niet aanwezig werd hij regelmatig aangehaald, soms instemmend, dan weer afkeurend.

Tegenkracht uit onderzoek

KNAW-directeur Hans Chang sprak zich als eerste van de insprekers uit tegen de kanteling. “Wij zijn negatief over wat er geschreven staat over een kanteling van NWO en hebben op meerdere plaatsen gezegd, dat de bewindslieden door het consultancyrapport van Van der Steenhoven op het verkeerde been zijn gezet. NWO is een organisatie die niet door sturing van allerlei partijen, inclusief universitaire besturen, moet geleid, maar een organisatie die door onderzoekers aangestuurd moet worden. De universiteiten zetten de basisstructuur neer en daar moet een tegenkracht van onderzoekers naast kunnen staan.”

Koos van der Steenhoven – die het gewraakte advies over NWO opstelde – vertelde de Kamer hoe hij tot zijn rapport was gekomen. “De opdracht kregen wij van de voorzitter van NWO, Jos Engelen, en zijn bestuur en tegelijkertijd ook van het ministerie. Dus dat was wel even puzzelen. Die ging gepaard met de randvoorwaarde: ‘Verander het verkeerde, maar behoud het goede.’ Wat wij tegen kwamen in de analyses van eerdere evaluatiecommissies uit 2008 en 2013 was één en het zelfde beeld. Namelijk, ‘NWO is niet transparant in de besluitvorming, de eerste en de tweede geldstroom worden te weinig in het discours met elkaar in verband gebracht en er is een eenvoudiger governance nodig’.”

“Het zou goed zijn om iets meer aan centrale sturing te doen en de sturing niet zozeer gedecentraliseerd in instituten onder te brengen. Aansluiting moet er zijn bij de ontwikkeling van de wetenschap. En daarom was aan mij de vraag gesteld: ‘kun je daar een oplossing voor bieden?’”

Geen sluipmoord

Van der Steenhoven schetste voor de Kamerleden ter illustratie de huidige organisatiestructuur van NWO, zoals hij had aangetroffen en nader geanalyseerd. “Er zijn negen gebiedsbesturen met eigen raden van toezicht, er zijn 8 onderzoeksinstituten met eigen directies en raden van toezicht, er zijn drie regieorganen met eigen besturen, welke vaak ook nog door coöptatie tot stand komen. In dat hele stelsel zit – ook – veel belastinggeld. Hier wat aan doen is conform de opdracht die door de twee evaluatiecommissies de afgelopen zeven jaar is aangeraden.”

Daarom verzette hij zich tegen het beeld dat Robbert Dijkgraaf onlangs schetste van deze opzet. “Er is geen sprake van een sluipmoord. Het woord is wel gebruikt in de media. Mijns inziens is NWO nu een waterhoofd en hebben wij een poging gedaan om de transparantie bij de besluitvorming en de aansturing van processen te verbeteren.”

Op de vraag vanuit de Kamer wat er verbeterd moet worden aan NWO gaf KNAW-directeur Hans Chang duidelijkheid van de kant van de onderzoekers. “Wat er aan NWO verandert, is de ontwikkeling van het interdisciplinair onderzoek. Maar als je NWO wil inzetten om ook maatschappelijke problemen en die in topsectoren te tackelen, dan is het volstrekt duidelijk dat daarbij veel meer samenwerking nodig is. Dus het eerste wat verbeterd moet worden, is zulke interdisciplinaire samenwerking, vanuit de bestaande kolommen.”

Chang pleitte voor “een evolutionair proces, maar geen revolutie. Revolutie brengt alleen maar stagnatie.” Dat kon CDA-prominent Van der Steenhoven niet op zich laten zitten. “Ik ben helemaal niet voor revolutie. Ik kom uit een heel andere achtergrond, eerder antirevolutionair. Mijn advies zou zijn dit behoedzaam aan te passen en dat kun je ook nu al doen met een wetenschappelijke raad en maatschappelijke raad. Het discours over hoe binnen NWO geprogrammeerd gaat worden wordt daarmee verbreed. Nu is het niet transparant en je kunt met een tamelijk eenvoudige ingreep het advies op dit punt al volgen.”

Geen blauwdrukken

Maar hij vindt dat nog niet toereikend. “Er zijn meer redenen om aan NWO te sleutelen. Als NWO zich meer bezig moet houden met interdisciplinair onderzoek en maatschappelijke vraagstukken, komt dat in de huidige structuur onvoldoende tot zijn recht, vanwege de dominante positie van gebieden die monodisciplinair werken.”

“Beide eerdere evaluatiecommissies hebben dit aangetoond en sindsdien is het interdisciplinaire onderzoek niet tot stand gebracht. Dan moet je je afvragen: is de vigerende structuur wel toereikend, om dat multidisciplinair programmeren tot stand te brengen? Mijn conclusie is, dat men dan verder moet willen kijken. Naar de structuur zelf en nu een structuur moet ontwerpen die meer richting geeft en meer sturing bij dat multidisciplinaire onderzoek.”

AWTI-voorzitter Uri Rosenthal gaf aan weinig op te hebben met het woord ‘kanteling.’ “Wij hebben over een reorganisatie van NWO gesproken en als ik dan woorden hoor als ‘herstructurering’ vraag ik me af of we wel langs die lijnen moeten denken. Wij geloven meer in een zachtere aanpak, zoals die beschreven is in het meer rustige rapport van de evaluatiecommissie Stoof. Dat geeft meer voeding aan een daadwerkelijke ontwikkeling van NWO, zoals wij die zouden willen zien. Daar zien wij meer in dan de wat ruwe hand, die in die term kanteling besloten licht. Ik denk dat het op een andere manier zou moeten dan via zulke toch wel een beetje ‘blauwdrukken’ die dreigen voort te komen uit de rapportage van Van der Steenhoven.”

“Ik had het niet beter kunnen zeggen”

NWO-voorzitter Jos Engelen keek ingetogen naar het lot van zijn organisatie. “NWO moet een organisatie blijven die herkenbaar is voor de wetenschappers. Een die hen structuur geeft, zodat zij vanuit een bepaalde discipline weten waar ze terecht moeten. Maar de structuur moet ook een organisatie bieden die de schotten tussen de huidige disciplines kan slechten. Dan is er natuurlijk meer sturing nodig, maar uiteraard niet zomaar centrale sturing. Dit moet gekoppeld zijn aan het werk van een maatschappelijke en wetenschappelijke adviesraad.”

Van der Steenhoven wilde daarom wijzen op de rol van de instituten, want “daar is altijd gedoe rondom, zowel bij KNAW als bij NWO, ook omdat er twee heren gediend worden. Weliswaar is daar sprake van een hoge output aan wetenschap, daar is ook geen kritiek op. Maar het is toch ongezond en daar kun je best wat aan doen ‘met behoud van het goede’. Zorg in ieder geval dat de bedrijfsvoering op orde komt. Voor de directeur van NWO is het onbegonnen werk om met zoveel mensen te werken waar hij eigenlijk de baas van is, maar niets over te zeggen heeft.”

“Ik heb helemaal niet gepleit voor het weg doen van ‘de monodisciplines’ binnen NWO, dat is een karikatuur van het advies. Mijn pleidooi is om in ieder geval de sectorplan-invullingen en bijdragen aan programmering vanuit monodisciplines in stand te houden.” Jos Engelen was zo content met deze woorden, dat hij in de kamer op de tribune naast zijn nemesis Van der Steenhoven kroop en hem zei: “Ik had het niet beter kunnen zeggen.”

Makkelijker en overzichtelijker

FOM-voorzitter Lopes Cardozo pakte dit meteen op. Hij benadrukte dat “onder de negen voorzitters heel veel onderling contact is. Wij ontmoeten elkaar heel vaak en daarin is dat interdisciplinaire overleg al levendig en aanwezig. Het interdisciplinaire samenwerken kan vast nog beter, hoewel het nu al wel gebeurt. De organisatie kan makkelijker en overzichtelijker georganiseerd worden.”

Op de vraag hoe FOM aankijkt tegen de visie van Robbert Dijkgraaf, was Cardoso duidelijk. “De voorzitters van deze gebieden, in gezelschap van de KNAW, de VSNU en bijna iedereen die zich hier over heeft uitgelaten, Robbert Dijkgraaf incluis, zijn tegen kanteling en ook Van der Steenhoven dus. Disciplines blijven de hoofdstructuur van de wetenschap, dat zijn ze ook overal en dat moeten ze ook vooral blijven. Er is op dit punt geen enkel verschil van mening met Dijkgraaf.”

Groter kijken

De nieuwe voorzitter van de wetenschapsagenda, Alexander Rinnooy Kan, kwam in de Tweede Kamer maar vast met een duidelijke wens. “Een ambitieuze wetenschapsagenda vraagt om een ambitieuze financiering. Het is niet voor niets dat ik hoop, dat wanneer de agenda klaar we deze nog in uw kringen mogen toelichten, want ik verklap geen geheim dat ik zou hopen dat zo’n agenda op sympathie en ook op financiële sympathie uit de politiek kan rekenen.”

Binnen het nieuwe voorzitterschap voor de Agenda kon men een zekere irritatie over de hoorzitting niet onderdrukken. “Van der Steenhoven doet er niet toe, daar gaat veel te veel aandacht naar uit. De visie en de agenda gaan om veel wezenlijker dingen,” mopperde men uit die kring op de tribune.   

 


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK