Paradijs in Leuven en Utrecht
Rik Torfs was door studenten van de Nieuwe Universiteit Utrecht uitgenodigd in het Academiegebouw om in discussie te gaan met zijn Utrechtse collega Bert van der Zwaan. Ter discussie stond de vraag de democratie in de universiteit, in het bijzonder of een rector magnificus gekozen moet worden.
Revolutionaire dingen
Torfs begon met een korte inleiding. “Fijn om hier te mogen spreken, altijd mooi om revolutionaire dingen te mogen zeggen in zo’n oude zaal. Tegenstanders van de verkozen rector zullen zeggen dat populisten de macht krijgen. Ik kan u dit zeggen: voor mijn verkiezing is dat nooit gebeurd. Dus doorgaans worden er redelijke mensen gekozen. En als jullie je afvragen of dat mogelijk is dat op een universiteit op een democratische manier een rector kan worden verkozen? Hoe houden we dan de stelling overeind dat heel de samenleving mag kiezen. Als wij op de universiteit niet in staat zijn om met de democratie om te gaan, wie dan wel?”
Als je gekozen bent als rector dan begint het echte werk pas volgens Torfs. “Mensen hebben vertrouwen in je getoond en daar moet je op de één of andere manier wat mee doen. Het is belangrijk voor een gekozen rector dat hij contact houdt met het publiek dat hem verkozen heeft. Dat doe ik door iedere week een opleiding en onderzoeksgroep te bezoeken. Dat is een absolute noodzaak, wil je die vertrouwensbasis blijven behouden en om vervreemding te voorkomen. De macht corrumpeert altijd, hij wringt binnen onder de huid voor je het zelf merkt.”
Stem van de oppositie
Maar een rectorverkiezing is volgens Torfs nog niet genoeg bij democratisering hoort meer. “Bij ons zitten in alle bestuursorganen in Vlaanderen studenten. Je kan hier zeggen dit heeft voor en nadelen. Het voordeel is dat studenten bij het beleid worden betrokken en niet alleen op het formele moment. Dus wij overleggen ook met hen voor we al te grote plannen publiek maken.” Torfs noemde als nadeel dat de verkozen studenten minder worden gezien als “de stem van de oppositie.”
Aan het slot van zijn inleiding had Torfs deed hij nog een oproep aan de universiteiten. “Ik denk dat een democratische universiteit belangrijker is dan ooit. Spiegelen we ons aan het bedrijfsleven dan zullen wij altijd armer zijn dan de multinationals. Spiegelen we ons aan de overheid alleen dan zullen we op bureaucratisch vlak altijd tekort schieten tegenover papierwinkels en vergadertijgers. De universiteit moet haar eigen beleid voeren en moet altijd wat ongrijpbaar blijven, anders is de universiteit geen universiteit, maar een onderzoekscentrum wat ook een aantal opleidingen aanreikt.”
Onheuse wijze
De Utrechtse rector Bert van der Zwaan zag in zijn reactie toch veel overeenkomsten met het pleidooi van Torfs. “Er zitten niet zoveel verschillen tussen het paradijs van Rik Torfs en dat van Bert van der Zwaan. Inclusief het verzet tegen de overheid waar zij op oneigenlijke en onheuse wijze regels stapelt en regels geeft.”
Van der Zwaan liet niettemin blijken dat ‘Leuven en Utrecht’ niet helemaal op een lijn zitten. “Het debat over democratisering in de universiteit wordt buitengewoon platgeslagen op het proces. Het is niet automatisch zo dat als iemand verkozen is dus goed is of als hij het benoemt is dan goed is. In mijn visie gaat het bij uitstek om iets anders, namelijk het gaat om de mensen die het doen en niet om het proces.”
Feitelijk kan tegenhouden
Ook Van der Zwaam moet als benoemde rector voortdurend in contact blijven met de ‘achterban’. “We hebben geen enkele mogelijkheid in Nederland om van je achterban los te komen. Ik word ieder jaar in mijn functioneren geëvalueerd terwijl in Vlaanderen dat eens in de vier jaar gebeurt bij de verkiezing. Overigens is het in ons lans ook nog zo dat als een rector benoemt wordt de medezeggenschap zo sterk is georganiseerd dat men een kandidaat feitelijk kan tegenhouden.”
Daar kan Van der Zwaan ook zelf goed mee leven, zijn zorg ligt heel ergens ander.“Waar ik buitengewoon fel tegenstander van ben is dat een rector gezocht wordt via een headhuntersbureau. Als je me helemaal van de leg wilt krijgen, dan moet je dat een paar keer bij me bepleiten, dan loop ik gillend door het huis. Ik vind daarom dat je dat recht van de medezeggenschap op de aanstelling van de rector nader zou moeten regelen.”
Duistere structuren
Beide rectores gaven aan bij de discussie democratie in de universiteit grote zorgen te hebben over de impact van de regeldruk die zij vanuit de overheid en andere organen zien toenemen. Rik Torfs legde een verbinding tussen regeldruk en werkdruk. “Bij de problematiek van vervreemding is het noodzakelijk het gevoel van eigenaarschap in het oog te houden. Mensen zijn best in staat om veel te werken, maar wanneer dat werk wordt opgelegd door allerlei duistere structuren dan gaat men dat vooral als werkdruk ervaren. Werkdruk heeft meer te maken met een gevoel.”
Torfs verwees hierbij naar de recente bijstelling van het accreditatiestelsel in Vlaanderen. Dat was onder politieke druk in een opvallend hoog tempo in gang gezet. Hij noemde dit zelfs een ‘blitzoffensief’. De Leuvense rector benadrukte dat “Een universiteit, een rector mag niet zomaar zwichten voor overheidskrachten. Dit leek verbijsterend, omdat bijvoorbeeld bij de NVAO was gedacht dat zo’n bijstelling van opleidingsaccrditaties een zaak van decennia zou zijn.”
Perikelen rond maagdenhuis
Wat in Vlaanderen op dit punt aan de orde is gesteld krijgt ook in het Nederlandse WO steeds meer aandacht Nederlandse universiteiten voelen ook wel voor minder formele werkdruk. Zo beaamde UvA-HvA voorzitter Louise Gunning tegen ScienceGuide dat ook zij en haar collega-bestuurders zich hier op oriënteren. De perikelen rond het Maagdenhuis zijn nog geen reden om hier mee bezig te blijven, zo bleek uit haar reactie.
“Wij hebben vaak gesteld dat de oorspronkelijke bedoeling van de invoering van de instellingstoets in ons land was: dat de opleidingsaccreditaties veel minder konden en zelfs afgeschaft. Maar in het huidige systeem hebben we ze beide dat is dus dubbelop. Wij zouden graag zien dat dit zou veranderen. De gezamenlijke universiteiten zijn het daar allemaal wel over eens.”
De Nieuwe Universiteit Utrecht had als gastheer met de komst van de Vlaamse televisiester en rector een opmerkelijke coup gepleegd. In het debat viel het daarom temeer op dat aanleiding tot veel van de discussies nauwelijks werd aangeroerd. De acties rond het Bungehuis en Maagdenhuis kwamen in de discussie in Utrecht niet aan de orde. Na een enkele inleidende opmerking van een student werd het niet meer genoemd.
