De Top 10 van 2015
Zoals elk jaar brengt ScienceGuide bij de opening van het Academisch Jaar zijn Tip 5 en Top 10 van de kennissector. Wie zijn in hoger onderwijs, R&D, kennis en de beleidskringen daarvan de sleutelspelers gebleken en wie zijn onstuitbaar in opmars daar? Veel dank daarom ook dit jaar weer aan al diegenen die ons soms al vele jaren hun inzichten en dromen schenken en van hun hart daarbij geen moordkuil maakten. Volgend jaar is het de 15 maal dat wij een Top 10 presenteren. Rekent u dan maar vast op een speciale editie. Binnenkort maken wij bekend, dat wij in december bovendien met een bijzondere en extra uitgave van de Top 10 zullen komen!
1] Jaap Oosterwijk
Geen gedoe heeft dit jaar het HO-discours, -beleid en -gezicht zo op zijn kop gezicht als de perikelen rond het Bungehuis en het Maagdenhuis. De trage, weinig empathische en onhandige reacties vanuit de UvA-top en de opzichtige déconfiture daarvan door het optreden van burgemeester Van der Laan – With such friends, who needs enemies? (Winston Churchill) – maakten de bezettingen, ontruimingen, opwinding, Amsterdamse-hippies-van-1969-nostalgie en anti-rendementsfetisjisten niet alleen onstuitbaar, maar ook Breaking News in alle media. Even leek Amsterdam weer het Magies Wereldcentrum rond het Lieverdje. De HO-tour van Jet Bussemaker ging intussen door, maar je voelde en route gewoon dat deze in allerlei opzichten was ingehaald door de omstandigheden.
Allerlei lieden hadden hier allerlei impact, van Louise Gunning tot Ewald Engelen en van Edgar du Perron tot oud-HvA-rector Bussemaker, die de Amsterdamse critici regelmatig te woord stond en zelf opzocht. Meest concreet en constructief was de impact van studentenleider Jaap Oosterwijk. Hij trok uit het gedoe de scherpe conclusie, dat burgemeester noch activisten hier échte verantwoordelijkheid droegen, maar allereerst de Raad van Toezicht. Zijn voorzet was een heldere poging de zaak weer in beweging te krijgen: de RvT moest de UvA-leiding opschudden en nieuw bloed en draagvlak laten verwerven. Al na korte tijd werd in het weekend zowat letterlijk gedaan wat Oosterwijks open brief stipuleerde.
Met de door hem verlangde nadrukkelijke, nieuwe rol van rector Dymph van den Boom en decaan Du Perron als bestuurders kon de UvA verder. Perikelen rond ‘onafhankelijke commissies’ lieten in de zomer merken dat er nog veel te doen staat. Een ‘Nieuwe Universiteit’ kent een hoop oud zeer. Aan het besef van bestuurlijke en inhoudelijke verantwoordelijkheden van Jaap Oosterwijk lag dat niet en daarom is hij de nummer 1 van de ScienceGuide Top 10 van 2015.
2] Carlos Moedas
Met panache en aandacht voor de grote lijnen heeft de Portugees in Brussel het kennisbeleid nieuw elan gegeven. Kerngedachte is dat Europa juist nu moet investeren in openheid en vernuft. Moedas noemt ‘open science’, ‘open access’ en ‘open education’ nadrukkelijk zijn leidraad en gaf zijn ambtenaren dat zelfs mee met een poster voor hun vakantie. De dreigende aanslag op Horizon2020 kon hij voorkomen samen met die andere krachtfiguur in de nieuwe Commissie Juncker: de Finse begrotingstsaar Katainen.
Over wat hij van Nederland verwacht is Moedas zeer helder. Door lof voor ons HO, R&D en innovatiesysteem maakt hij duidelijk dat een voortrekkersrol juist ook bij de investeringen daarin een erezaak is. Zijn Nederlandse DG, Robert Jan Smits, liet hij bij het aantreden van Juncker c.s. binnen Brussel niet rouleren, maar hield hij nadrukkelijk op zijn post. Ook trok hij de nieuwe voorzitter van De Jonge Akademie aan om mee te denken over de input vanuit de wetenschap op het EU-beleid. Aan de slag dus.
3] Pieter Duisenberg en Michel Rog
Vanuit coalitie en oppositie trekken deze twee Kamerleden verrassend collegiaal en vooral gericht op de inhoud van parlementaire verantwoording op. Met een reeks gezamenlijke initiatieven versterken zij de rol van de Kamer als agora van het HO-beleid. Zij schakelden de Algemene Rekenkamer in – als duo begrotingsrapporteurs van de Kamer – om een meer feitelijk en doorwrocht debat te kunnen gaan voeren over ‘wat levert wat op?’ bij plannen en suggesties om meer geld in onderwijs te steken. Dat is pas écht nuttig rendementsdenken!
Zij gingen met het Rathenau Instituut aan de slag om de doordenking van de Wetenschapsvisie van het kabinet vanuit een onafhankelijk blikpunt meer diepgang te geven. Recent zijn zij aan de slag gegaan om de nieuwe HO-strategie van het kabinet juist ook als Kamer intensief te bespreken met experts en interessante ‘meedenkers’ en met minder accent op de ‘usual suspects’.
Hun opvatting is dat de volksvertegenwoordiging hier niet een soort postbus annex volgwagen van een kabinet hoort te zijn. Zeker nu de Kamer door steeds weer versplinterende fracties en de krachtige positie van de Senaat aan aanzien en substantie lijkt te verliezen, is zo’n gezamenlijke stevigheid vanuit de inhoud een plus voor de parlementaire democratie.
4] Rianne Letschert
Net van start als nieuwe voorzitter van De Jonge Akademie en nu al op een sleutelpost in Brussel. De Commissie-Juncker werkt aan een structurele club wetenschappers die moet kijken naar het IQ en innovatief karakter van de plannen, thema’s en agenda van het EU-beleid. Hiervoor is een groepje onafhankelijke ontwerpers aangezocht, een coproductie van Eurocommissaris Moedas en zijn DG, Robert-Jan Smits. Vast niet toevallig zitten er een zeer zware, ervaren Portugees in en een zeer opvallende Nederlander.
Die Nederlander is Rianne Letschert. Met de benoeming in deze club en voor deze klus staat zij als beleidsmaker annex onderzoeker van de nieuwe generatie toppers in Europa direct op de kaart. De uitkomst van het voorwerk van deze club-Letschert kan grote impact hebben. Het Juncker-plan à €315 miljard heeft immers nadrukkelijk het karakter gekregen van lange termijn investeringen in onder meer kennisinfrastructuur en innovatieprioriteiten. Een nieuw wetenschappelijk adviesmechanisme voor heel het Brusselse beleid kan daar dus belangrijke punten en suggesties bijzetten, bovenop de €70 miljard van Horizon 2020.
5] Hans Clevers
Hij koos voor zijn hart. Clevers was zichtbaar ongelukkig en geremd als President van de KNAW. Je zal ook maar het duo Frits van Oostrom – Robbert Dijkgraaf moeten opvolgen en doen vergeten… En toen deed Clevers iets bewonderenswaardigs. Hij ging.
In zijn vakgebied kreeg hij de ene impuls na de andere onderscheiding en mega-investering voor zijn baanbrekend werk. Daar lag zijn hart, zijn lotsbestemming en daar koos hij voor. Goed voor de KNAW. Goed voor de wetenschap. Heel erg goed voor heel erg zieke kinderen. Goed ook voor Hans Clevers, vermoedelijk. Zijn afzien van een hoge functie ter wille van zijn diepere roeping verdient respect, navolging en een ererondje in deze Top 10.
6.] Ron Bormans
De Rotterdamse HBO-voorman is een vaste waarde in het HO. De industrie prees hem om de leiding die hij nam bij de ingrijpende redesign van het technisch HBO. Daarop moest hij de lerarenopleidingen in het HBO strategisch gaan helpen redden. Tussen de bedrijven door zette hij nieuwe focus in zijn hogeschool op goed bacheloronderwijs en de doorstroom MBO-HBO. Juist in Rotterdam is dit ook demografisch cruciaal.
Net als zijn oude chef Roel in ’t Veld schrok Bormans van de feiten en cijfers achter de mooie verhalen over vermeende successen in die cruciale doorstroom. Beide agendeerden zij dit voorjaar de zorgelijke werkelijkheid waar niemand nu meer omheen kan. Intussen stortte in Rotterdam het MBO in qua toekomstperspectief en –strategie. OCW en MBO-raad zwegen. Bormans zal ongetwijfeld van zich doen horen.
7] René Kneyber
Anderen praten over ‘van de leraar, door de leraar, voor de leraar’. De Onderwijsraad en Kneyber doen het. Men wilde in het hoge college van staat een docent, een mens uit het vak en de praktijk. Men bleef er niet over babbelen met jan en alleman, maar men zocht, praatte en selecteerde een hele serie jonge docenten. En de OR droeg René als lid voor.
De co-auteur van ‘Het Alternatief’ is daarom vooral een symbool van een hoopgevende trend. Die van minder geklets over ‘de professional centraal’, ‘meer ruimte geven’, ‘in een register registreren’ en van meer goede mensen hun inhoud laten inbrengen waar dat kan. Symbolen zijn invloedrijk en zij kunnen symbolisch handelen zeer machtig maken als men dat snapt. Denk: Mandela. Denk: Abdul Kalam. Denk: HAN-medewerker Rob Schouten in Nagasaki. Hup René!
8] Sharon Gesthuizen
Wie dacht dat kunststudenten geen droog brood verdienden, tenzij ze Daan Roosegaarde heten, krijgt een lesje ‘nieuwe economie’. In een land van creative industry kan een ArtEZ-alumnus cheffin worden van een oude industriepartij op links.
Het SP-Kamerlid was LSVb-bestuurder in haar jaren als student design in Arnhem. Die vooropleiding is in haar activisme steeds te merken. Je pakt op beeldende wijze een thema op en snapt als geen ander dat een actie of verzetsdaad ook visueel moet overtuigen. Het redden van de postbode was zo’n briljante, voor ieder burger herkenbaar beeld en design van beleidsnostalgie.
Sharons kandidatuur als opvolger van SP-potentaat Marijnissen is ook weer zo’n artistiek project van pakkende beeldtaal. Ongeveer elk SP-Kamerlid kreunt al jaren in Den Haag tegen iedereen over diens heerschappij vanuit de luwte. Gesthuizen durfde een ‘Jaap Oosterwijkje’ en adresseerde in eigentijdse taal en transparantie het einde van een tijdperk. Als Gesthuizen wint kan in het KUO en overal buiten Oss de vlag uit. En Rutte III wordt dan een Wiegel-coalitie à la Brabant: VVD-CDA-SP.
9] Mariette Hamer
De SER doet weer waar hij goed in is. Het zetten van de agenda op een wijze – thematisch doorwrocht – waar anderen in de hectiek niet aan toekomen. Dat past zeer bij het naturel en de langere termijn blik van de nieuwe voorzitter. Onderkoning Piet-Hein Donner zei over Mariette Hamer al eens: “Ze houdt wel vol ja, niet eenvoudig is dat, nee.”
Op kennisterrein is het lijstje SER-thema’s aanzienlijk: ‘Leren van de toekomst’, een strategisch advies over hoe LLL wel gaat lukken als iedereen snapt was hij moet doen en moet laten; Europa, met een brief aan het kabinet die wakker schudde en de cruciale kennisagenda voor het Nederlands EU-voorzitterschap 2016 uitlijnde; HO-strategie, waar het kabinet de SER als eerste aan zette zodra het stuk van OCW uitkwam.
Tijdens de HO-tour van Bussemaker verscheen SER-voorzitter Hamer gewoon als deelnemer aan de discussies. Haar expertise op dat terrein laat ze niet versloffen. Het extra warme plekje voor studenten en ‘haar’ LSVb met zijn ‘Hamer Award’ voor HO-beleidsexcellentie raakt ze ook niet kwijt. HBO-land gaf ze begin januari al vast een eigen strategische agenda mee. Hamer is nog maar net begonnen.
10] Wim van Saarloos
De Wetenschapsvisie liet NWO kantelen en FOM oplossen daarin, als ware het een nanodruppel van prof. Detlev Lohse van die fundamentele R&D krachtcentrale. De campagne die volgde vergde FOM-directeur Van Saarloos veel tijd, energie en moed. Bondgenoten wist hij te verzamelen tot en met de werkgevers die het meest pure en excellente onderzoek aan hun borst klemden.
De Kamerhoorzitting over de plannen werd een déconfiture voor Sander Dekker en Henk Kamp. Ze doken snel voordat de brokstukken van de explosie hen zouden raken. In plaats van te kantelen wordt NWO nu slanker en vlotter ingericht. FOM leeft. En de trekker van dit proces binnen NWO heet Wim van Saarloos. Luctor et Emergo.
