Wie gaat het nieuwe NWO leiden?
De advertentie voor de nieuwe voorzitter zegt het duidelijk: “slagkracht, toegankelijkheid en transparantie van de organisatie bevorderen” is waar het om gaat. De vrouw of man die dat moet doen moet “inspirerend, (inter)nationaal boegbeeld” weten te zijn en kunnen “bogen op een brede bestuurlijke ervaring” vooral in complexe “cultuurveranderingsprocessen.”
De toelichting op de NWO-site maakt duidelijk dat betrokkene zelf geen fameus geleerde hoeft te zijn. Liever ziet men een eminent leider, die ook nog heeft laten merken iets te hebben met de wetenschap, dan een groot wetenschapper zonder veel leiderschapskwaliteiten.
Eerste in nieuwe tijd
Die nieuwe voorzitter zal de vrouw of man zijn die als eerste de organisatie in de nieuwe tijden gaat aanvoeren. NWO zal zowel naar inhoud als naar bestuur meer in interactie komen met de omgeving van de wetenschap in binnen en buitenland. Het zal daardoor alleen al meer interdisciplinair gaan denken, afwegen en besluiten. Dat vereist een bijpassend leiderschap.
De Wetenschapsvisie van het kabinet maakt daarbij bovendien duidelijk, dat de Wetenschapsagenda richting zal moeten geven aan die afwegingen en dat interdisciplinaire karakter. Ook die verbinding tussen wetenschap en samenleving zal de nieuwe voorzitter moeten weten te leggen en liefst vooral te belichamen. De taak zal het zijn slim te polderen tussen en met de domeinen van wetenschap en hun nieuw aan te wijzen voortrekkers binnen het NWO-bestuur en minstens zo slim te polderen met de partijen in de omgeving en de samenleving in den brede. Ga er maar aan staan.
De keuze wordt – meer dan vroeger –meebepaald door wie de trekkers van de nieuwe domeinen worden binnen de nieuwe opzet van NWO. Een voorbeeld: blijken dat dit najaar vooral mannen te zijn, dan zou een vrouw zeer hoge ogen gooien als eerste voorzitter van de nieuwe koepel??. En gelet op de topwetenschappers bij de domeinen-posities maakt nu ook een bestuurder van groot gezag veel kans. Juist zo iemand zou de start van NWO met elan en safe pair of hands tegelijk kunnen verzekeren.
ScienceGuide keek en vroeg rond en tipt de volgende mensen.
Echte wetenschappers
Zou men willen kiezen voor vakgenoten, mensen met ‘krijt op het jasje’ à la Paul van Meenens benchmark voor het HO, dan heeft men behoorlijk wat keuze, zo blijkt.
1. Eveline Crone
Wie alles weet van het puberbrein is eminent geschikt een nieuwe complexe club voor te zitten vol tegenstrijdige affecten, belangen, groeipijnen, frustraties en politieke onhandigheden. De bestsellerauteur, topper in haar vak en alom gerespecteerde Crone wordt dan ook graag en vaak genoemd.
Doordat zij met veel elan De Jonge Akademie voorzat, heeft zij voor NWO zowel bestuurlijke geloofwaardigheid als een cruciaal voordeel. Concurrent KNAW weet direct dat zij weet hoe deze functioneert en opereert en zal haar met minder argwaan dan gebruikelijk benaderen.
2. Ronald Plasterk
De ideale kandidaat prima vista. Wetenschapper van allure. Bestuurlijk ervaren zowel in R&D als het Haagse. Mediageniek. Eloquent. Niet zonder ambitie na twee mislukte ministerschappen en voorzien van een groot netwerk.
Toch hoort ScienceGuide bijna unisono: ‘oh nee, hij niet!’ Misschien wel vanwege die ideale karakteristieken. Als minister heeft hij juist het HO en de kennissector zo teleurgesteld, dat men hem geen enkele gun-factor meer toedicht. Was hij in 2012 onder Rutte en Asscher minister van Financiën geworden, dan lag het wellicht anders. Nu vreest men in de kennissector dat zijn anti-Europese reputatie juist bij NWO een extra minpunt zou vormen. Nergens heeft ons land immers vooralsnog zo’n eminente reputatie als juist in het ‘Europa van Kennis.’
3. Pearl Dykstra
Het fataal argument tegen Plasterk – anti-Europese sentimenten – is wellicht het superieure argument voor Dykstra. Zij brengt een bagage mee die juist nu NWO als geschenk zou kunnen aanvaarden.
Ten eerst is zij een ervaren en gelauwerde vice-president van de KNAW. Alles wat geldt voor Crone, geldt dus ook voor haar in dat opzicht. Ten tweede kreeg zij recent van EU-topman Carlos Moedas een droomfunctie. Dykstra werd benoemd in het nieuwe ‘advies-mechanisme’ van de Commissie in Brussel. Die club toppers uit de wetenschap werd door o.a. DJA-president Rianne Letschert voorbereid. Kortom, Nederland kan daar echt een stempel op drukken. De impact daarvan alleen al maakt Dykstra een onmisbare kandidaat voor NWO.
4. Jan Anthonie Bruijn
De LUMC-patholoog en senator heeft – ook als oud-voorzitter van de AWT – een ideaal profiel voor de start van het nieuwe NWO. Zowel in de wetenschap als in de maatschappelijke en politiek omgeving daarvan heeft hij een uitnemende reputatie.
Bovendien is hij eind 2016 klaar met zijn grote klus van dit moment: het opstellen van het verkiezingsprogramma voor Mark Rutte, voor de derde keer op rij. Daarna kan hij zich helemaal wijden aan het op stoom brengen van R&D als Nederlandse topproriteit. Omdat hij ook het HBO goed kent en daar zeer gewaardeerd wordt, heeft hij op die nieuwe tak van het NWO-werk eveneens goed zicht. Als enthousiast Europeaan kan hij daarbij in het veld van het EU-kennisbeleid een rol van gewicht gaan spelen.
5. Dymph van den Boom
Zoekt men een nuchtere, stevige vrouw, die als wetenschapper haar mannetje staat en als bestuurder bewees de moeilijkste klippen te kunnen omzeilen, dan hoeft NWO niet lang te zoeken. Men zou kunnen gaan praten met de vicevoorzitter van de eigen evaluatiecommissie. De vertrekkende rector van de UvA zou een uitstekende voorzitter kunnen zijn.
Daarbij komt dat zij allerminst iemand is uit de obligate kringen van de academische wereld en milieus. Zij is de dochter van een kapper en heeft zich door vernuft en verstand ontplooid tot de eerste vrouw die in ons land rector magnificus werd. Door haar kennis van de ontwikkelingspsychologie geldt bovendien voor haar een beetje hetzelfde als voor Crone: iemand met een echt nuttige discipline voor het leiden van zo’n complexe organisatie in transitie.
Bestuurders
Zou men willen kiezen voor mensen met een sterk strategisch en bestuurlijk profiel zijn er ook mensen beschikbaar die bovendien over de nodige kennis, empathie en hartstocht voor de wetenschap en innovatie beschikken.
1. Robert Jan Smits
Zou hij het doen? Dat is de vraag die ScienceGuide hoort. Geen Nederlander heeft zoveel betekend voor kennis en wetenschapsbeleid sinds Wim Deetman. Smits is de ‘sterke man’ van kennis in Europa en dat al vele jaren. Juncker en Moedas herbenoemden hem op zijn toppositie in Brussel tegen alle gewoonten in, omdat Horizon 2020 een succes is en nog meer moet worden.
Uiteraard weet hij ook dat hij na zo’n eervolle en politiek gevoelige herbenoeming wel moet beginnen met aftellen. Dan zou het aanbod vanuit NWO even logisch als ‘incontournable’ kunnen zijn, in Brusselse bewoordingen. Zijn netwerk, knowhow, leiderschap en durf krijgt Nederland als kennisnatie er nog eens extra bij.
2. Robbert Dijkgraaf
“Zou Robbert….? Die vraag zoemt rond. Maar waarom zou hij? Princeton vroegtijdig verlaten voor een baan met Balkenendenorm, nog extra verlaagd door Rutte-II en Ronald Plasterk? Waarom?
Dijkgraaf is de chef van een van de heerlijkste en uitdagendste clubs voor zo’n interdisciplinaire topper. Alleen al het netwerk dat hij van daaruit zou meenemen is onbetaalbaar. Kortom, we zijn hem kwijt. Geef hem eens ongelijk.
Maar stel…… deze zomer wordt helder dat Donald Trump president wordt. Wat doet zo’n Europeaan daar dan nog? Is zo iemand geloofwaardig als opponent van het beleid in Washington? Kan dan niet beter een heel zware Amerikaan de leiding overnemen in Princeton? Ineens kan Dijkgraaf dus terug zijn en dan is de NWO-post ongetwijfeld volmaakt geschikt voor hem. Zeker als je zijn vurig betoog over de toekomst van NWO nog eens tot je laat doordringen.
3. Yvonne van Rooy
NWO benoemt dit voorjaar een serie geweldige ‘domeinleiders’, zonder twijfel. Wetenschappers van allure en met bestuurlijke ervaring. Dat zijn in ons land dan toch meestal mannen dus. De voorzitter wordt dan een vrouw.
Kan men dan een betere vragen dan de gelauwerde UU-voorzitter, Europeaan pur sang, kennischeffin en kenner van het bedrijfsleven? Zij heeft de voorbije jaren de koepel van de ziekenhuizen voorgezeten, een miljardenclub dus, en ook in die periode haar band met en kennis van HO, R&D en innovatie geen moment laten verslappen. Safe pair of hands, krachtdadig, politiek door alle wateren gewassen. Ideaal voor één periode als krachtige start van een nieuw NWO naar de toekomst en Europa.
Verrassingen
Zou men durven? Zijn er mensen denkbaar die zonder meer geschikt zijn het nieuwe NWO te leiden, maar toch als verrassend voor de dag zouden komen? Twee namen duiken dan op.
1. Martin Paul
De nieuwe voorzitter van NWO hoeft geen Nederlander te zijn, maar moet natuurlijk wel kennis en inzicht hebben in de wereld van de wetenschap in ons land. Land vol particularismen, binariteiten, hoge scores bij ERC, Horizon 2020 en organisaties als ESA. Land ook met eigenaardigheden en gevoeligheden die een buitenlander niet altijd zal kennen, aanvoelen of willen snappen.
UM-voorzitter Martin Paul is een Duitser met wortels in San Diego, Harvard en Berlijn. Iemand van statuur en gewicht, een medicus en bestuurder met een Europees profiel en wereldwijde blik. Hij zou juist vanwege zijn ‘on-Nederlands’ profiel en frisse blik op ons land en zijn kennissector een eminente voorzitter en mooie verrassing kunnen zijn.
2. Jet Bussemaker
De minister is zowel bestuurder als wetenschapper en heeft zowel WO als HBO ervaring. De wetenschap heeft haar hart en ze durft daarbij ook deuren open te zetten. Zij moedigde de discussies van Science in Transition aan toen koepels als de VSNU en KNAW nog wat schichtig reageerden. Haar weerzin tegen banale visies op de waarde van kennis als ‘kennis, kunde, kassa’ zijn ook signaal van waar haar hart zit.
Als eind 2016 haar partij nog steeds erg laag staat in de peilingen en men daar hoopt te kunnen herstellen door meer populistische types naar voren te schuiven in de lijn van voorzitter Spekman, dan kon Bussemaker weleens een toekomst in de wetenschap op hoog niveau een aanlokkelijk perspectief gaan vinden. Als eerste rector in het HBO zou zij als eerste vrouw die NWO-voorzitter werd nog een keer geschiedenis schrijven in kennisland.
