Bacterie als wapen tegen kanker
Het micro-organisme wordt daarvoor gewapend met een actief eiwit dat dient als therapie tegen de tumor en ook uitsluitend in de tumor zijn werk doet. Gezond weefsel wordt met rust gelaten. Wetenschappers van het Maastricht UMC+ en Maastro Clinic hebben ruim twee miljoen euro subsidie ontvangen van KWF Kankerbestrijding om de therapie in de praktijk te gaan onderzoeken.
Gerichte aanval
Veel tumorweefsel bevat zogeheten necrotische gebieden waarin zich afgestorven cellen bevinden. Op die plekken is geen of nauwelijks zuurstof voorhanden, waardoor conventionele therapieën (zoals radiotherapie, chemotherapie en immunotherapie) niet optimaal werken. De mate van necrose in een tumor is over het algemeen een graadmeter voor de prognose van overleving.
Het afsterven van cellen door necrose kan overigens ook optreden als gevolg van radiotherapie. De bacterie Clostridium sporogenes, die normaliter in aarde te vinden is, floreert juist in die zuurstofarme gebieden. De Maastrichtse wetenschappers hebben een methode ontwikkeld om de bacterie zodanig genetisch te modificeren dat de tumor gericht wordt aangevallen.
Een bacterie als Clostridium sporogenes vormt in afwezigheid van voldoende voedsel zogeheten sporen. Deze sporen ontkiemen weer als bacterie als de omstandigheden gunstiger zijn. De necrotische gebieden in een tumor zijn bij uitstek geschikt voor de sporen om te ontkiemen, terwijl overig weefsel (dat normaliter zuurstofrijk is) juist wordt overgeslagen.
Slim enzym op de juiste plek
De onderzoekers kunnen de bacteriën zodanig genetisch manipuleren dat ze een enzym met zich meedragen dat pas actief wordt op het moment dat de sporen ontkiemen. Dit enzym (nitroreductase) is in staat om een niet-schadelijke stof om te zetten tot een giftig medicament. Die niet-schadelijke stof kan van buitenaf worden toegediend en wordt dus pas schadelijk in het tumorweefsel waar de bacterie zich bevindt. Het doel van de studie is om het effect van deze therapie in de klinische praktijk te onderzoeken. Eerdere onderzoeken bieden dusdanig perspectief dat nu de eerste stap naar de patiënt kan worden gemaakt.
Met de miljoenensubsidie van KWF gaan de wetenschappers de komende vijf jaar een ‘gewapende’ spore ontwikkelen en die bij een klein aantal patiënten uittesten in een klinische trial. In eerste instantie zal dat zijn om te zien of de sporen op de juiste plek ontkiemen, of er bijwerkingen optreden en welke dosis toegediende sporen optimaal is.
Nieuwe therapie en combinaties
De therapie is in principe breed inzetbaar volgens dr. Jan Theys, hoofdonderzoeker namens het Maastricht UMC+: “Bijna bij alle vaste tumoren komt necrose voor. Onafhankelijk van tumortype en de locatie in het lichaam zou deze aanpak dus uitkomst kunnen bieden.”
Prof. dr. Philippe Lambin, hoogleraar radiotherapie oncologie van Maastro Clinic en het Maastrichtse onderzoeksinstituut GROW, zegt daarover bovendien: “In de toekomst verwachten we tevens dat de nieuwe therapie gecombineerd kan worden met andere therapieën, zoals radiotherapie en chemotherapie. De ‘gewapende’ bacteriën vallen namelijk net die cellen aan die het meeste weerstand bieden tegen deze klassieke behandelingen. De bacterie zelf wordt daarnaast zodanig gemodificeerd dat deze zichtbaar is op een PET-scan en tevens bijzonder gevoelig is voor antibiotica. Dat maakt deze therapie ook veilig, omdat we op ieder gewenst moment de bacteriën kunnen volgen en eventueel uitschakelen met medicatie.”
