Europa kiest voor wetenschap

De experts uit de 28 lidstaten hebben met de Commissie een geactualiseerde lijst gemaakt van grote R&D-infrastructuren waar Europa de komende decennia in gaat investeren. Daarmee moeten zowel de wetenschap, als de opleiding van toptalenten en de innovatie grote impulsen gaan krijgen. EU-topman Robert-Jan Smits onderstreepte daarbij een grote doorbraak: voortaan zal ook de EIB (Europese Investeringsbank) geld beschikbaar gaan stellen voor lange termijn plannen in R&D-ontwikkelingen.

Sander Dekker positief gestemd

Bij de KNAW werd de nieuwe roadmap voor grote infrastructuren gepresenteerd en in het Nederlands voorzitterschap zal in mei de beslissing vallen van de Europese ministerraad over de bevestiging van die plannen en hun verdere uitwerking. Met 21 nieuwe projecten en 29 ‘landmarks’, die al ver zijn in hun concrete realisatie zullen tientallen miljarden in zulke grootschalige onderzoeksplannen worden geïnvesteerd. Sander Dekker liet blijken, dat hij positief gestemd is over de komende besluitvorming onder zijn leiding en daarmee schrijft het Nederlands EU-voorzitterschap toch wel geschiedenis.

De individuele lidstaten van de EU gaan vervolgens hun eigen nationale roadmaps opstellen. Daarin kiezen zij voor hun eigen profilering en zwaartepunten in de wetenschap en bepalen in welke van de Europese roadmap-projecten zij als land actief gaan participeren. Ook Nederland is al bezig met het bepalen van die keuzes, voortbouwend op onder meer de Nationale Wetenschapsagenda. In de 29 landmarks die nu al gaande zijn, participeert ons land in ruim driekwart van de projecten, voor een kleiner land een uitzonderlijk hoge score.

“Geen enkel land kan zelf, in isolement, als het ware nog de investeringen doen en complexe infrastructuren ontwikkelen op dit niveau van de wetenschap en de toepassingen daarvan,” zei de Britse leider van het roadmap-team ESFRI, John Womersly. “Je moet bij zulke projecten zelfs al vaak breder opereren dan met de EU alleen. Het zijn global projecten en uitdagingen. Daarom is het noodzakelijk om als Europese kennisnaties een coherente, strategisch gestuurde aanpak hiervan te ontwikkelen. Dat is wat de roadmap ons biedt.”

Een sterk mechanisme

Naast de EU-lidstaten zijn er nog dertien landen die er voor kiezen als geassocieerde naties actief mee te doen hierin. Zij zijn bereid hiervoor fors mee te investeren in de Europese kennisprojecten en infrastructuur. Smits zij tegen ScienceGuide hierover: “Het was wel opvallend, dat direct nadat we met zo’n roadmap begonnen Zwitserland en Israël zich als eerste niet-EU-landen meldden om mee te doen. Wij zeiden toen tegen elkaar: ‘blijkbaar hebben we hier een heel sterk mechanisme ontworpen dat grote aantrekkingskracht kan hebben’.”

Bij de nieuwe projecten ligt een zwaar accent op zogeheten E-infrastructuren die de benutting en deling van big data op allerlei wetenschapsgebieden stimuleren. Nu voor het eerst ook bijvoorbeeld voor de ontsluiting en koppeling van gegevens uit historisch onderzoek en archeologie. De Commissie verwacht dat binnen enkele jaren ook de musea in Europa met zo’n dataproject zich zullen kunnen melden.

Digital Europe

Hoe snel de digitalisering en datadeling in opmars zijn, blijkt uit de verdeling van de investeringen over de disciplines in de roadmap. Was tien jaar geleden nog negentig procent van de plannen gericht op fundamenteel bèta-technisch onderzoek, is dat aandeel gedaald naar vijftig procent. Agrofood en biomedisch onderzoek, maar ook klimaat- en wateronderzoek en sociale wetenschappen spelen nu een veel krachtiger rol bij de ontwikkeling van nieuwe grote infrastructuren voor kennis.

“Global research infrastructures are increasingly global data infrastructures,” zei Womersly bondig. Dit leidt tot veel meer interdisciplinaire ontwikkelingen door het delen van gegevens en analyses over de grenzen van wetenschapsgebieden heen. Daarom is de nadruk van het Nederlands voorzitterschap op het thema open access ook zo cruciaal, onderstreepte hij. Tussen de Europese strategie ten aanzien van ‘Digital Europe’, open science en de investeringen in deze nieuwe roadmap zijn de verbindingen daarmee heel duidelijk geworden. Dit versterkt elkaar en biedt ruimte voor coherente, lange termijn investeringen in wetenschappelijke clusters en nieuwe apparatuur.