Mens doorgrondt brein het best
In feite kunnen we allemaal een beetje gedachtelezen. In ieder gesprek probeer je je zo goed mogelijk te verplaatsen in de ander. Je probeert te achterhalen wat de ander denkt, voelt, hoopt of verwacht, zodat je daar zelf in je communicatie weer op in kunt spelen. In meer wetenschappelijke termen: je peilt de intentional state van je gesprekspartner.
Eerder uitzondering dan regel
Wetenschappers zijn het erover eens dat dit een typisch menselijke eigenschap is. Mensapen zoals chimpansees en bonobo’s kunnen tot op zekere hoogte wel aanvoelen wat soortgenoten willen, maar niet op ons niveau. Zo kunnen mensen liefst tot de derde, vierde of vijfde orde doordenken. Om een voorbeeld te geven: ik kan me voorstellen wat jij denkt dat ik bedoel.
Maar daar houdt de wetenschappelijke consensus dan ook wel op. Wetenschappers verschillen bijvoorbeeld van mening over de vraag wanneer we deze werkwijze toepassen. Tot nu toe werd vaak aangenomen dat we in iedere conversatie meerdere ordes van reflectie toepassen op onszelf en de ander. Wat wil ik dat mijn gesprekspartner begrijpt dat ik bedoel?—enzovoorts. Promovendus Max van Duijn meent na uitgebreid onderzoek echter dat het peilen van meerdere ordes van intentional states eerder uitzondering is dan regel.
Van Duijn onderzocht dit via de analyse van verhalen, nieuwsberichten en gesprekken waarin meerdere perspectieven een rol spelen. Bovendien bracht hij een periode door bij de Social and Evolutionary Neuroscience Research Group (SENRG) in Oxford, waar hij een heranalyse verrichte van experimentele studies naar ons vermogen om intentional states te peilen.
Hersencapaciteit
‘Het peilen van meerdere ordes van intentionaliteit is een cognitief belastende taak. Het is dan ook niet zo dat we dit in ieder gesprek doen, zeker niet tot de vierde of vijfde orde. We zijn er onder bepaalde omstandigheden wel toe in staat, maar het zou simpelweg teveel hersencapaciteit en energie vergen om dat bij iedere menselijke interactie te doen.
Hetzelfde geldt als we een verhaal volgen. Waar eerder werd aangenomen dat bij het lezen van een verhaal de cognitieve last steeds zwaarder wordt naarmate er meerdere perspectieven een rol spelen, laat ik zien dat het juist omgekeerd is: verhalen zijn in staat de cognitieve last te verlichten.’ Het promotieonderzoek van Max van Duijn werd gefinancierd uit de NWO Spinozapremie van Ineke Sluiter. Zij is tevens één van Van Duijns promotoren.
