Foeilelijke torenhuizen
De lange reis van Kuyper rond ‘de Oude Wereldzee’ bracht hem na zijn premierschap naar Odessa, Syrië, Jeruzalem, Cairo, Istanbul en Tunis. Een eeuw later maakte Harinck een trektocht in zijn kielzog en keek net zo inventief en persoonlijk rond in het Midden Oosten. De tv-serie daarover bleek een even onverwachte als verdiende kijkershit. Het kon niet uitblijven: Kuypers veel befaamdere reis door de USA en zijn belevenissen daar moesten wel een volgende serie leveren.
De demagoog in persoon
“’Varia Americana’ noemde Abraham Kuyper zijn boek vol indrukken en analyses na zijn treinreis van meer dan drie maanden door Gods Own Country. Harincks serie en boek heten terecht net zo, want zij drukken een even empathische en kritische fascinatie uit als die tocht in 1898. Empathisch, want Kuyper zag de USA als een voorbeeld: burgerlijke vrijheden, civil society, godsdienstvrijheid, grote bereidheid tot investeren in universiteiten. Dat alles sprak hem zeer aan.
Kritisch zeker ook, want Kuyper noteerde trends die hem allerminst bevielen: de machtige rol van ‘het geld’ in de politiek ten koste van beginselen, media die “niet altoos de waarheid, maar de sensatie” vooropstellen en leven van “de prikkeling van de publieke hartstochten,” de macht van ‘bosses’ in de publieke sfeer “die de demagoog in persoon zijn” en waar het algemeen belang onder lijdt.
Het Amerika van 1898, midden in verkiezingstijd, fascineerde Kuyper zo zeer, dat hij de VU ermee confronteerde dat zijn trip niet enkele weken zou duren. Bijna vier maanden trok hij rond met het modernste transport, de treinen die hem over heel het continent lieten rondkijken, lezingen houden, mensen spreken. Tot en met president McKinley in het Witte Huis. De VU moest dit fijn vinden, meende hij, want “hiermee kan ik toch veel studenten van hier werven voor onze universiteit.” Kuyper zag zich als een een-mans-Nuffic van zijn tijd.
Pijlsnelle elevators
De dynamiek van Amerika trok hem. Hij had zelfs overwogen zelf te emigreren toen hem in ons land de politiek en wetenschap bitter teleurstelden. Zijn Frederik liet hij er een nieuw leven opbouwen toen hij in Holland niet echt wilde deugen. Al in de jaren zestig van de 19e eeuw plande hij een reis en ruim dertig jaar nadien kon hij dan eindelijk rond trekken en kijken.
In New York onthutsten hem de “foeilelijke torenhuizen”, die tegelijkertijd een bewijs waren van optimisme en durf. Hun inrichting en decoratie waren niettemin schitterend en zij zorgden ervoor dat mensen dichtbij elkaar en intensief in hun bedrijf samen konden werken. Hun “pijlsnelle elevators” vond hij even griezelig als spannend. Kuyper verzamelde in Amerika alles wat hem interesseerde.
Dat was veel. De theoloog was bijvoorbeeld dol op data, statistieken en trendcijfers. Hij zocht ook vele landgenoten en geestverwanten op om hun visie uit de praktijk te noteren. Hij treinde tot in Orange City aan het randje van Iowa, om hen af te tappen en in kerken te preken. Zes grote lezingen hield hij in Princeton, die samen zijn beroemdste boek werden over het wezen van calvinisme als progressieve politieke filosofie. Reizen met Kuyper in de trein over dat continent, met VU-prof George Harinck als metgezel en Donald Trump – wiens campagneoptreden hij ook nog bezoekt – als bakkenist onderweg… wat een kans!
