Spijkerschrift lessen voor economie

In 1900 voor Christus was het een en al dynamiek in Kanish. De stad had zo’n 20.000 inwoners en als handelsmetropool domineerde het de grenszone tussen Anatolië en het tweestromenland tussen Eufraat en Tigris. Karavanen en handelslieden trokken langs en vestigden zich vanuit Assyrië en de buurlanden van dat wereldrijk.

De inwoners bestuurden dit ‘Singapore van de Bronstijd’ hoogst modern, zo blijkt nu. Als een Venetië, Amsterdam of middeleeuwse Hanzestad werd Kanish geleid door een soort senaat van burgervaders uit de grote families, die een volkskamer verantwoordden wat zij deden bij het voeren van beleid rond handelsvoorschriften, publieke taken en burgerzaken.

Digitaal spijkerschrift

Wij weten dit dankzij de tienduizenden lemen tabletten en brokstukken daarvan waarop de mensen van Kanish in hun spijkerschrift zaken, zorgen, brieven, overlegverslagen en afspraken met klanten en leveranciers boekstaafden. Dankzij digitalisering en analyse van de data en teksten is een uniek en gedetailleerd beeld aan het ontstaan van de besognes, structuren en economische trends in een centrum van wereldhandel van 4000 jaar geleden. De ‘bibliotheek’ van overgebleven documenten in spijkerschrift van Kanish is in 2015 zelfs uitgeroepen tot werelderfgoed door de Unesco.  

In ‘der Spiegel’ worden brieven van zakenlieden en families geciteerd, waaruit alledaagse, herkenbare lotgevallen en gebeurtenissen spreken. Echtgenotes in de hoofdstad Assur in het verre Mesopotamië klagen tegen hun man op zakenreis in Kanish dat ze er nu alleen voor staan en zich eenzaam voelen. Broers doen elkaar processen aan om de erfenis van de familiezaak en ouders verwijten hun zoon er maar wat op los te leven, niet ijverig voor de zaak en bandeloos en goddeloos al met al te zijn.

Een big data alliantie van wetenschappers – archeologen, economen en assyriologen – uit Harvard, Stockholm en andere kenniscentra is nu bezig de data en teksten interdisciplinair te analyseren. Intussen wachten nog vele duizenden lemen tabletten en stukken op ontcijfering en datamining.. Eerste gegevens en uitkomsten wekken alvast alom verbazing.

Kredieten, tollen en ezelkaravanen

Zo is er nu een gedetailleerder beeld dan ooit van het soort rekensommen, risico-analyses en rationaliteiten en realiteiten voor de ondernemers en bestuurders van toen. Brons was het ultimum van het metaal van toen en daarom een machtsfactor van grote betekenis. Dat kon alleen gesmeed worden als voldoende tin aangevoerd kon worden.

De gebeurtenissen en ‘kostenplaatjes’ rond vlot lopende ezelkaravanen die dit metaal over de Taurusbergen sjouwden, waren dus cruciaal. Overleven de trekdieren in voldoende mate? Zijn de ezeldrijvers kundig, betrouwbaar en snel genoeg? Wie betaalt de vele tollen onderweg op de bergpassen en is daar adequaat krediet voor beschikbaar?

Aandelenconstructies en risicobeheersingen als later de VOC en Hanze ontwikkelden, blijken in het Kanish van 1900 vChr al usance te zijn. Het in de hand houden van prijsfluctuaties was ook toen niet eenvoudig en wel erg belangrijk voor de continuïteit van bedrijven en handelsstromen en dus waren afspraken en ‘trust’ essentieel in de markten van bronsproductie, distributie en verkoop, maar ook voor de  wolbewerking en textielmarkten en importen van bijzondere producten als lapis lazuli uit Afghanistan, chique stoffen en haute couture.

Kredietcrisis rond 1860 voor Christus

De onderzoekers zijn inmiddels een scherpe kredietcrisis op het spoor rond 1860 vChr, toen in en rond dit handelscentrum de omzetten instortten en de vertrouwensrelaties tussen en binnen de handelspartners en –families zwaar onder druk kwamen te staan. Op Harvard vermoedt men dat een reeks patriarchen van de grote mercantiele dynastieën kwam te overlijden en er zo veel onmin en spanningen ontstonden over erfenissen, schulden en vooruitzichten.

Om dit echt te snappen is big data weer nodig in alfaland. Precies zoals Mirko Schäfer van de UU en de Data School daar tijdens de Wissenstag in Hannover al naar voren bracht. Een promovendus van het Kanish-project is nu bezig om uit het spijkerschriftarchief alle namen een hun relaties onderling te rubriceren en in hun netwerken te positioneren. “ Een soort facebook van de karavanenhandel in de Bronstijd,” zegt zijn hoogleraar in ‘der Spiegel’.

Deze econoom wil dit tevens gaan benutten voor een theoretische analyse. Hij beoogt een test op de ideeën van prof. Jan Tinbergen in hun relatie tot de economie van 4000 jaar geleden en de verhoudingen tussen de handelsfamilies van Kanish. Klopt diens ‘zwaartekrachttheorie’ van de economie, handelsrelaties en hun volume ook voor de Bronstijd en het Midden Oosten van 1900 vChr? Eerste indicaties duiden erop, dat de data-analyses niet alleen dit kunnen helpen verhelderen en adstrueren.

Precieze locaties

De volumeanalyses helpen namelijk inmiddels ook de locaties te preciseren, waar de handelaren en hun meesters in Mesopotamië hun producten en grondstoffen vandaan haalden. Met de data en het Tinbergen-model is het dorp Purushaddum geïdentificeerd, 400 kilometer west van Kanish, waar veel contacten mee waren. Archeologen kunnen nu heel gericht gaan zoeken en graven.

Wie weet wat ze nog meer zullen vinden daar, aan data en leemtabletten vol nieuwe inzichten en communicatie. Uit Kanish kennen we nu de briefwisseling van twee broers die elkaar op de huid zaten vanwege de erfenis. De jongere broer won, maar schrok van de impact op die ander. “Waarom hang je maar een beetje rond? Een jaar lang zit je maar te zitten, leeg, zonder drive, zonder ambitie.”

Toen zijn broer weer actief werd, hoopten ze op herstel van hun familiebedrijf. Nu zou het weer bergopwaarts gaan. Dat gebeurde ook, letterlijk helaas. De oudere broer ging wel aan de slag, maar ergens ten noordwesten van Kanish werd hij tijdens een zakelijke trip door bandieten overvallen en vermoord. Tragedies als deze maakten de burgers van de grote handelsstad te meer bepleiters en organiseerders van afspraken, gezamenlijke regels en verweer tegen geboefte en  van burgerbestuur, 4000 jaar voor deze tijd.