Als de waarden schuren, start het leren
“Als de komende weken de hogescholen de deuren weer openen prangt meer dan ooit de vraag: welke toegevoegde waarde heeft het onderwijs in de actualiteit van oorlog, staatsgreep en menselijke nood? Of je leraar, accountant, verzorger of ondernemer wordt: waar sta je? Waar sta je, als vluchtelingen enerzijds gevoelens van mededogen oproepen en anderszins angst voor verdrukking bij schaarse middelen?
Waarden op weg naar school
Welke waarden spreek je aan, om te beginnen bij jezelf? Windesheim bereidt studenten hierop voor door de verwevenheid van ons onderwijs en onderzoek met waarde(n)volle professionaliteit. Dat begint dit studiejaar al op weg naar school. Vanaf 2 september kan geen docent of student heen om een fotoserie over vluchtelingen van Javier Bauluz op de route van het station Zwolle naar hogeschool Windesheim.
Waarde(n)volle Professionaliteit staat voor verder denken dan vaardig een beroep uitoefenen. Dit sluit aan bij een onmiskenbare vernieuwing in onderwijsland, waarin maakbaarheidstermen als prestatie-indicatoren, control en spreadsheets plaats maken voor een taal waarin de bedoeling van beroepsvorming voorop staat: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. Aansprekend onderwijs, in de meest letterlijke betekenis, vraagt lef van docenten, studenten en bestuur en vooral om drie hardnekkige reflexen achter ons te laten.
Reflex één is: botsingen uit de weggaan. Hoe ongemakkelijk blijkt het om buiten je eigen groep de wrijving die je binnenshuis en bij jezelf ondervindt aan te kaarten? Hoeveel veiligheid heb je als klas of team nodig? Veronderstelde onveiligheid vertraagt het leren. Bij een gesprek over een bindend studie advies botsen geheid verschillende waarden, zoals rechtvaardigheid en rentmeesterschap. Een hogeschool kan een oefenplaats zijn, bij uitstek, juist nu. Dus zoeken we bewust periodiek het wrijvende en het schurende op.
Hoe verhoud je je tot jezelf en de ander?
Tweede reflex: het gesprek smoren in begripsdrang: ‘Is het nu waarde(n)vol of waardevol, gaat het om professionaliteit of professionaliseren?’ Tot nu is de enige piketpaal die we hebben geslagen, dat het niet gaat om een normatieve, maar om een waarde(n)volle professionaliteit, omdat dit begrip ruimte biedt en minder het opgeheven vingertje vertoont. Zoals het ook op Windesheim, niet a priori om christelijke waarden gaat, de kern is dat je vaststelt hoe jij je verhoudt tot jezelf en de ander.
Een derde reflex is de hang naar bestuurlijke uniformiteit. Volstaat het als organisatie om een aantal algemene waarden vast te stellen, die verder als een richtsnoer voor het handelen dienen? Het is niet ongebruikelijk dat organisaties pront naar buiten treden met liefst 3 ‘kernwaarden’; diverse managementboeken beschrijven daar de voordelen van.
Voor mij ligt een prioriteit bij de persoonsvorming voor nu en later. Dat werkt beter met gesprekken in iedere opleiding over de belangrijkste 5 waarden van dat beroep. Creativiteit heeft binnen Industrieel Product Ontwerp nu eenmaal een hele andere plaats dan binnen Accountancy. Betrokkenheid heeft binnen verpleegkunde een andere lading dan binnen Commerciële Economie.
Alles draait om het vermogen van professionals om met elkaar in gesprek te gaan over waarom welke waarden voor hen van belang zijn. Als er toch gekozen zou moeten worden voor een beperkte set van waarden, kies dan voor proces-waarden. Openheid, dialoog en nieuwsgierigheid ondersteunen juist het gesprek over waarden. Ze helpen studenten oefenen in verschillende perspectieven en waardensystemen. Oefenen met wrijving, zodra je die van anderen en andere beroepen ontmoet.
Geen document of metingen
Wat we achter ons hebben gelaten is de druk die nog kwam vanuit de oude behoefte naar beheersing. De door ons gekozen aanpak om waarde(n)volle professionaliteit zonder inhoudelijke kaders in handen te leggen van de docententeams werd niet gewaardeerd door de visitatiecommissie voor de Instellingstoets Kwaliteit. Nee, we hebben geen document of metingen gemaakt, maar de verhalen centraal gesteld en met die narratieve aanpak de commissie een jaar later overtuigd. De lef om het begrip diffuus en onmeetbaar te houden en daarmee ruimte te scheppen werd beloond. Deze reflex is doorbroken, hoewel nog niet overal weg.
Ondertussen zijn teams ieder op eigen wijze bezig om waarde(n)volle professionaliteit vorm te geven. Dat is groeien, waarbij zoals gewoonlijk trekken aan het gras niet helpt. Wel vraagt het patroon van de dagelijkse druk in het onderwijs regelmatig om een actie of verdieping om het schurende van omgaan met waarden te stimuleren. Het nieuwe studiejaar begint met drie weken lang een niet te vermijden fotoserie op de looproute van station naar de hogeschool. Open voor iedereen.”
Jan Willem Meinsma is lid van het college van bestuur van Windesheim. Hij schreef deze bijdrage op persoonlijke titel
