Vier modellen voor de universiteit
“Het klinkt misschien gek, maar soms lijkt het of we nog maar net begonnen zijn met de commissie Democratisering & Decentralisering. Vanaf november vorig jaar tot de zomer is de commissie vooral aan het werk gegaan met het lezen van rapporten, het voeren van gesprekken en het bijwonen van de vele debatten die aan de UvA worden georganiseerd.
Ruimte voor nog een jaar
Natuurlijk waren er daarnaast binnen ons team al evenveel discussies. We constateerden dan ook dat we nog gemakkelijk een extra jaar zouden kunnen besteden aan het werk, maar weten ook dat het tijd is voor de afronding. Inmiddels zijn we daarom begonnen aan het eindrapport en de organisatie van het raadplegende referendum.
Een flinke klus, want het is ons duidelijk geworden dat er grote verschillen zijn in hoe studenten, medewerkers en bestuurders de knelpunten ervaren. Ik schreef daar in mijn vorige stuk op ScienceGuide al uitgebreid over. Om aan die veelheid van meningen recht te doen, ontwierp de commissie verschillende bestuursmodellen, die in november in een raadgevend referendum ter instemming worden voorgelegd .
Bij het ontwerpen van die modellen hebben we rekening gehouden met de verschillende niveaus in de organisatie, maar uiteraard ook met de opdracht die we meekregen van de actiegroepen, de medezeggenschap en het College van Bestuur: ontwerp verschillende organisatiemodellen die democratie en decentralisering bevorderen. Met dat in het achterhoofd zijn we aan de slag gegaan om uiteindelijk op vier modellen uit te komen. Die zijn herkenbaar aan hun eigen kleurtje:
Zelforganiserend en participatief
De universiteit die het meest afstaat van de huidige universitaire organisatie is de ‘groene zelforganiserende universiteit’. Hier wordt personeel en studenten betrokken langs de weg van zelfbestuur. Deze universiteit is een federatie van een x-tal groepen van medewerkers en studenten (instituten) waarin opleidingen én onderzoeksprogramma’s van een bepaald wetenschapsgebied of groep van verwante gebieden samenkomen. Personeelsleden en studenten hebben een sterk gevoel van eigenaarschap van deze instituten en besturen ze samen.
De ‘gele participatieve universiteit’ is ook ontworpen vanuit het principe dat personeel en studenten verantwoordelijk zijn voor onderwijs en onderzoek. Hun betrokkenheid krijgt vorm langs de weg van representatieve democratie. Discussie en consultatie van de achterban wordt goed gefaciliteerd en ondersteund zodat personeel en studenten via representatieve organen kunnen beslissen over het beleid. Dat gebeurt in de vorm van ongedeelde raden, bestaande uit medewerkers en studenten. Bestuurders hebben de rol van uitvoerders: ze bereiden besluiten voor, voeren uit en leggen verantwoording af aan de raden.
Duaal of alles bij het houde
De ‘oranje duale universiteit’ profileert zich vooral als een professionele onderwijs- en onderzoekorganisatie. Bestuurders zijn primair verantwoordelijk voor de te nemen besluiten. Medezeggenschapsorganen beschikken over uitgebreide bevoegdheden en zorgen voor de betrokkenheid van de hele universitaire gemeenschap.
De bestuurder beschouwt die beslismacht als dienend aan de academische gemeenschap, dus besluitvorming vindt plaats in dialoog met medewerkers en studenten. Deze universiteit heeft veel weg van de huidige structuur, maar de bevoegdheden van de medezeggenschap gaan beduidend verder. Zo stellen we onder meer een uitbreiding van de huidige instemmingsrecht voor en de invoering van het recht op amendement.
Daarnaast vinden we dat men er ook voor mag kiezen om geen verandering te willen: ‘de blauwe bestaande universiteit’. Deze universiteit lijkt logischerwijs het meest op de huidige en de bestaande structuur wordt in stand gehouden. Maar ook op deze universiteit wordt de medezeggenschap versterkt, al is het maar omdat er onlangs is ingestemd met een nieuw wetsvoorstel waarbij opleidingscommissies instemmingsrecht krijgen.
Een senaat nieuwe-stijl
We laten het niet alleen bij deze modellen. Ondanks dat de primaire opdracht van de commissie was om alternatieve bestuurs- en organisatiemodellen te ontwikkelen, vonden de commissieleden dat we meer moesten doen. Immers een aantal bestuursmodellen voorleggen in een raadpleging levert waarschijnlijk een uiterst complexe uitkomst op.
Daarom zullen we een aantal andere voorstellen doen: het instellen van een universitair Charter, waarin een aantal kernwaarden voor de UvA worden vastgesteld. Ook pleiten we voor de installatie van een senaat-nieuwe-stijl. Dat wordt wat de commissie betreft de plaats waar universitaire discussies over onderwijs en onderzoek plaatsvinden.
Over een aantal weken zullen we het eindrapport opleveren, waarna in november een raadplegend referendum volgt. Om voor die deadline de klus te voltooien, is het nog even hard doorwerken.”
Lisa Westerveld is Voorzitter van commissie Democratisering & Decentralisering op de UvA
