Dreiging van complottheorieën beperkt

Nieuws | de redactie

3 november 2016 | Het gevaar dat complottheorieën aanzetten tot een brede beweging tegen de gevestigde politieke orde, is vrijwel nihil. Dat concludeert de Leidse onderzoeker Jelle van Buuren, van het Institute of Security and Global Affairs, in zijn proefschrift.

De afgelopen tien jaar waren Nederlandse politici en ambtenaren steeds vaker het doelwit van bedreigingen of gewelddadige acties. Vaak werden deze acties ondernomen door ‘lone wolves’: individuen die niet verbonden zijn aan terroristen of terroristische organisaties. Deze individuen ontkennen de politieke legitimiteit van de overheid. Onderzoeker Jelle van Buuren wilde weten welke rol complottheorieën spelen binnen het proces van deze ‘de-legitimering’, en in hoeverre complot-denken aanzet tot gewelddadige actie.

Onderzoek naar digitale gemeenschappen

Van Buuren onderzocht daarom diverse digitale gemeenschappen waar complottheorieën een prominente rol spelen. Hij concludeert dat complot-denken binnen de moderne, complexe samenleving voornamelijk fungeert als een surrogaat voor een ideologie of religie. Een complot schotelt een overzichtelijke ‘wij’ en ‘zij’-indeling van de samenleving voor. Complottheorieën bieden ook kritisch commentaar op gebeurtenissen; dit commentaar is aantrekkelijk voor mensen die zich vervreemd voelen van het politieke establishment, of zelfs genegeerd of verraden door de politiek.

Uitlaatklep

Complottheorieën wakkeren agressieve en vijandige discussies aan op social media, en stellen ten onrechte de maatschappij voor als een constructie waar er sprake is van ‘het volk’ als homogene en onverdeelde groep. Toch is het gevaar dat complottheorieën de basis vormen voor een bredere politieke beweging en een bedreiging vormen voor de nationale veiligheid, volgens Van Buuren zo goed als nihil. De theorieën zijn vooral een uitlaatklep voor mensen die machteloosheid, wanhoop en wrok koesteren jegens de overheid.