EU licht Oekraïense wetenschap door
Het onderzoek werd uitgevoerd door de policy support unit (PSF) van Horizon 2020 op verzoek van het Oekraïense ministerie van onderwijs en wetenschap. Oud-directeur van de KNAW en FOM Hans Chang zat de negenkoppige commissie voor die sprak met ministeries, de Oekraïense academie, jonge wetenschappers en ondernemers. Zij komt op basis hiervan met dertig aanbevelingen waar de Oekraïners mee aan de slag moeten.
De vruchten van Horizon 2020
In de lente van 2015 trad Oekraïne toe tot Horizon 2020, en draagt inmiddels net als de andere partijen bij aan het programma. Dit doet het land als niet-EU lid op vergelijkbare wijze als Noorwegen en Zwitserland. De investeringen in het programma ziet het land nog niet verzilverd op de manier dat het dat zou willen. Het Oost-Europese land haalde tot nu toe slechts drie projecten binnen via consortia en de slagingskans van aanvragen blijft steken op vier procent.
Hans Chang begrijpt dat de Oekraïners graag waar voor hun geld zouden zien maar is ook realistisch. “De key invalshoek van Horizon 2020 is excellentie. Je kunt voor deze zogenaamde cohesielanden, die op sommige vlakken zwakke broeders zijn, geen aparte mechanismen invoeren. Dan ga je op een onverstandig hellend vlak zitten. Het is geen instrument voor ontwikkelingshulp.”
Sovjetcultuur
Het wetenschappelijk klimaat in Oekraïne wordt nog altijd sterk beïnvloed door de Sovjettijd. Zo is er een strakke scheiding tussen de overheid en de wetenschap waarin de laatste een zeer autonome status heeft. De Oekraïense Nationale Academie voor de Wetenschappen is het hoogste wetenschappelijke orgaan in Oekraïne en krijgt jaarlijks zo’n 50% van het geld voor onderzoek en ontwikkeling. Deze wordt al sinds 1962 geleid door de inmiddels 98 jaar oude Boris Paton. De Academie valt direct onder de regering, zonder tussenkomst van het ministerie. Dat het verzoek om een peer review van het systeem vanuit het ministerie komt is dan ook niet zonder betekenis.
Het rapport besteedt uitgebreid aan corruptie, die nog altijd hoogtij viert binnen de Oekraïense wetenschap en een barrière vormt voor buitenlandse samenwerking en investering. “Het blijft voor buitenstaanders lastig om echt een beeld te krijgen tot in hoeverre corruptie doorwerkt in het wetenschappelijke systeem, maar we weten zeker dat het een rol speelt. Over onderzoeksinstituten van de Medische Academie wordt bijvoorbeeld gezegd dat dit in feite vaak particuliere klinieken zijn waar geld wordt verdiend.”
Ook is alom bekend dat diploma’s en proefschriften in Oekraïne nog altijd gekocht kunnen worden, alhoewel dit inmiddels steeds meer weerstand opwekt, met name onder jonge wetenschappers. Het aantal gepromoveerden in het land nam tussen 2000 en 2011 nog met zo’n 50% toe, maar het aantal banen in de academie sinds de jaren ’90 stelselmatig gedaald. Jonge academici zoeken hun heil vaak in het buitenland.
NWO en NWA
Het panel geeft de Oekraïense regering een flinke takenlijst mee. Als belangrijkste hervormingen moet er zo snel mogelijk een competitieve verdeling van middelen komen en moeten er op landelijk niveau prioriteitsgebieden aangewezen worden. Zo stelt het rapport als doelstelling dat de competitieve financiering in 2022 op 40% uitkomt en dat er een orgaan naar analogie van NWO een science council wordt opgezet.
“Het is belangrijk dat dit orgaan wordt opgezet door buitenstaanders aangezien er een flink gebrek aan onderling vertrouwen heerst binnen de Oekraïense wetenschap.” Het Oekraiense NWO zou volgens het panel moeten vallen onder het ministerie en uiteindelijk bestaan uit een brede kring van politici en wetenschappers die onafhankelijk en op transparante wijze kunnen besluiten over de kwaliteit en de onderzoeksprioriteiten van het land.
Buiten de discussie over prioriteitsgebieden moet het land ook flink gaan investeren in R&D. In de afgelopen tien jaar is het percentage de bruto nationaal product dat naar onderzoek gaat gehalveerd. Het panel dringt aan op een spoedige verhoging van 0,7% naar 1,7%. Chang ziet op dit punt een grote uitdaging: “Ik heb met de regering gesproken en ze zijn echt van plan dit te gaan doen, maar het is een land dat nog steeds in oorlog is dus hun prioriteiten liggen elders.”
Centimeters wettekst
Over de implementatie maakt Chang zich wel enige zorgen. “Het wetssysteem in een oud-Sovjetland als Oekraïne is zeer merkwaardig. Wetten zijn ongelooflijk gedetailleerd en een enkele wettekst kan soms wel centimeters dik zijn maar over de implementatie maakt men zich nauwelijks zorgen.” Wel is hij hoopvol over de inzet van de jonge EU-gezinde regering van het land. “Ik heb veel van hen ontmoet en dit zijn mensen die kijken naar landen als Tsjechië en Polen en daar een voorbeeld aan willen nemen.”
Voor de presentatie van het rapport, daags na de Oekraine-deal van Rutte, was voor de Nederlandse voorzitter van de commissie wel even spannend. “Formeel hangt dit onderzoek daar niet mee samen maar uit zijdelingse opmerkingen maakte ik op dat de annex in het verdrag niet werd gewaardeerd.” Buiten dat merkt Chang op dat de ontvangst alleszins positief was. “Ik kan niet ontkennen dat het spannend was maar de minister had zich buitengewoon goed voorbereid. Op alle aanbevelingen werd serieus ingegaan en ik weet zeker dat de regering hier mee aan de slag gaat.”
