Terugblik 2016
Gelijke kansen
De kansenongelijkheid in het onderwijs neemt verder toe werd dit jaar door tal van (internationale) onderzoeken aangetoond. Uit de studentenmonitor hoger onderwijs die ScienceGuide voortijdig in handen kreeg bleek dat het studievoorschot vooral de lagere inkomensgroepen trof. Dit was het begin van een reeks aan rapporten waaruit bleek dat onder ministerschap van Jet Bussemaker de kansenongelijkheid in het onderwijs verder is toegenomen.
Inmiddels is er een fors aantal ingrepen aangekondigd. Studenten uit het mbo worden in de toekomst beter begeleid bij hun overstap naar het hbo. Studenten uit het hbo en mbo kunnen daarvoor zelf plannen bedenken voor de minister. Ook worden mbo-studenten begeleid bij de overstap naar de Pabo daar blijkt de doorstroom vanuit het mbo bijna volledig op te drogen.
Prestatiebekostiging
Er werd lange tijd naar uitgekeken: het eindoordeel van Van Vught over de prestatieafspraken. Nu zijn ze er en dat is niet ongemerkt voorbij gegaan. In totaal werden er zes hogescholen op onderdelen van de prestatieafspraken als onvoldoende beoordeeld. De kritiek was daags na het uitkomen van het advies van Van Vught dan ook niet mals.
Men verweet Van Vught een ‘mechanische afrekening’: er werd onvoldoende gekeken naar het verhaal achter de cijfers. Ook minister Bussemaker zat in haar maag met de uitkomsten van de ReviewCommissie, moest zij hogescholen nu straffen die zich hadden ingezet om met name jongeren uit migranten groepen gelijke kansen te geven? Van Vught ontkende overigens dat hij mechanisch had afgerekend en zij dat hij juist niet van het rendementsdenken was.
Het Salomonsoordeel van de minister volgde drie weken later. Minister Bussemaker prees de instellingen dat zij ondanks de tegenvallende rendementen toch inzetten op gelijke kansen. Daarom besloot de minister de desbetreffende instellingen niet voor de volle pond te korten maar voor de helft. Ook dit besluit werd vanuit het HBO met veel teleurstelling ontvangen. Momenteel worden de prestatieafspraken geëvalueerd en in maart komt de commissie met een advies aan de minister hoe de nieuwe kwaliteitsafspraken in de toekomst vorm moeten krijgen.
Tumult in Amsterdam
Na een tumultueus 2015 likte de Amsterdamse universiteit zijn wonden en werd er reikhalzend uitgekeken naar de uitkomsten van de Democratiseringscommissie. Die stelde dat democratisering niet ophoudt bij medezeggenschap en legde de UvA een aantal keuzes voor. In het kielzog van de onrust was er nog het aftreden van de Raad van Toezicht van de UvA, dat bestuurlijk Nederland dwong na te denken over hun rol in het toezicht. Toch was het meest controversiële onderwerp dat voortkwam uit de discussie die over diversiteit, een onderwerp dat nog lang op de agenda zal blijven staan.
Ook in het wetenschappelijk onderzoek bleef de discussie over de staat van de wetenschap gevoerd worden. De beschuldigende vinger richting de overheid, die verkeerde prikkels in zou brengen, werd door Barend van der Meulen van het Rathenau met kracht omgebogen. Hij wees de universiteiten er op dat zij zelf voor een groot deel verantwoordelijk zijn voor de perverse prikkels. De rebellen in de wetenschappelijke wereld pakten de handschoen op en lieten in een publicatie in het, door hun zo verguisde, tijdschrift Nature zien hoe je de term impact van een nieuwe definitie voorziet.
Een Nobel als absoluut hoogtepunt
Het grootste wetenschappelijke nieuws van 2016 was met afstand de Nederlandse Nobelprijs voor RUG-chemicus Ben Feringa. Samen met collega’s uit Frankrijk en de VS kreeg hij de meest felbegeerde wetenschappelijke prijs voor het ontwikkelen van moleculen die gecontroleerd in beweging komen als energie wordt toegevoegd.
Gerard Meijer gaat door met zijn strijd voor Open Access, ook nu hij terugkeert naar Duitsland. Als Radboud-voorzitter was Meijer misschien wel de belangrijkste stem in het debat over vrije toegankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek. Hij voerde een harde strijd met uitgevers en zette daarbij belangrijke stappen. Het leverde hem de eerste plek op in de ScienceGuide Top 10. In Duitsland waar de strijd met Elsevier onverminderd doorgaat, zal hij ongetwijfeld van zich laten horen.
Het dateert al weer van 2014, de ruimtemissie van ESA Rosetta en lander Philae. Het werd een succesverhaal dat Koen Geurts van het Duitse DLR zich nog lang zal heugen, maar één vraag bleef staan: waar op komeet Chury is Philae nu precies geland? Dat mysterie werd op de valreep opgelost, want begin september wist Rosetta het koelkastje Philae eindelijk in het vizier te krijgen. Een prachtig slot van een zeer succesvol ruimtesprookje.
2016 was ook het jaar van de zwaartekrachtgolven. “Een zo ondubbelzinnig signaal uit de ruimte, daar hadden wij zelfs hypothetisch geen mogelijkheid voor durven formuleren. Je droomt hier alleen van,” vertelde Jo den Brand van Nikhef tegen ScienceGuide. Honderd jaar na Einstein blijkt zijn denken over het universum bewaarheid. Het gebeurde eigenlijk al in 2015, maar 2016 werd het bestaan van de zwaartekrachtgolven dan echt bevestigd.
Krassen voor Project Europa
Het was geen makkelijk jaar voor de EU, 2016. Het Oekraïne-referendum en Brexit hebben forse krassen opgeleverd voor Project Europa. Toen beiden nog geen plaats hadden gevonden stonden ISO en ScienceGuide nog gewoon feestelijk stil bij Europa en haar impact op onderzoek en onderwijs. Bij de verkiezing van de Lector van het Jaar stonden internationale uitstraling en Europese voortrekkersrol centraal. Avans-lector Bas Vogelvang werd uiteindelijk de winnaar en gaf – hoe internationaal – via skype acte de présence vanuit Mexico.
Al van even grote Europese significantie was de lifetime achievement award die Robert-Jan Smits ontving van EuroScience. Al Jarenlang vervult Smits een sleutelrol in het Europese kennisbeleid en het is aan hem te danken dat de European Research Council er is gekomen.
Terug naar Den Haag dan, want tussen alle felle onderwijsdebatten viel er ook daar wel eens iets te vieren. Zo werd CDA-Kamerlid en ScienceGuide-columnist Pieter Omtzigt in september bekroond met de Prinsjesprijs. De luis in de pels van het kabinet zo werd Omtzigt geroemd door de jury onder leiding van oud-onderwijsminister Wim Deetman. Het is een rol die het Kamerlid ook nadien met verve is blijven vervullen onder meer in het debat over het Oekraïne-referendum.
Het was een onrustig jaar dat in het teken stond van vele verkiezingen die ook het kennisbestel op zijn grondvesten deed schudden. Wat de uitwerking zal zijn van de Brexit en de verkiezing van de zakenman Trump blijft nog even in het ongewisse maar met een schuin ook kijkt iedereen vooruit naar de verkiezingen in maart, terwijl we het afgelopen jaar nog niet te boven zijn gekomen.
