Zware bagage voor hogescholen
Het HBO-discours in het Haagse Nieuwspoort zat niet vol. Merkwaardig, na de Brusselse gebeurtenissen en de discussies over pluriformiteit, studiesucces en Margalith Kleijwegts ‘twee werelden’-rapportage. Kleijwegt zette zelf de toon in het debat en leek het HBO vooruit te willen duwen naar zowel meer focus als minder paniekerigheid.
Een muur van segregatie
In haar werk als rapporteur over spanningen en radicalisme in VMBO, MBO en HBO had zij het begrip radicalisering al snel achter zich gelaten, vertelde zij. Het gaat om veel meer. Veranderingen en spanningen in de samenleving vinden hun weerslag in de klas, binnen de groepen jongeren die de beroepskolom opleidt. En die raken veel meer dan erupties van extreme opvattingen van enkelingen.
“Het speelt overal, maar je kunt door alle drukte eenvoudig weg kijken,” merkte Kleijwegt. Zo ontstaat er “een muur van segregatie in de hoofden ook tussen die van docenten en studenten.” De vragen en zorgen daaromtrent zijn in haar waarneming in VMBO, MBO en HBO dezelfde. “Ik zie geen verschil.”
Twee thema’s bleken niettemin voor het HBO nadrukkelijk prioritair: de rol van docenten en hun interactie met elkaar en de studenten en het nieuwe relativisme van feiten en waarden. Bij docenten en hun leidinggevenden leeft een zekere onmacht en twijfel aan de eigen betekenis hierbij. Kleijwegt observeerde dat “ze vaak best angstig zijn.” Men weet niet goed bij wie ze terecht kunnen met die twijfels en ook onderling, bij elkaar komt men niet veel verder.
Nog steeds hetzelfde gesprek
Leonard Geluk van De Haagse Hogeschool nam waar dat ons land de docenten in hun rol ook weinig houvast geeft. “Al in 2000 riepen we met Paul Scheffer, dat we een ander type gesprek moesten gaan voeren. En wat zie je? We voeren nog steeds hetzelfde soort gesprek en bij elk incident liert dat even op en gaan we vervolgens voort met het voorafgaande.”
Dat gesprek wordt niet eenvoudiger nu “het zwart-witdenken in beide van die gescheiden werelden is gaan heersen,” zei lector Youssef Azghari puntig. Zowel onder jonge moslims als elders “heeft men de zelfde fundamentalistische opvattingen ontwikkeld. Men drijft op een gebrek aan empathie dat makkelijk de aandacht trekt.”
Life is a bitch
Dit ‘megafoon-effect’ maakt het voor jongeren die zich genegeerd voelen natuurlijk aantrekkelijk hierin erkenning en exposure te zoeken. “Heel veel jongeren doen het heel goed in het HBO, maar zij hebben moeite daar aandacht en enige waardering voor te vinden. Zij lijden onder dat megafoon-effect. Ik zeg hen dan altijd dat ze vooral niet ook nog een soort slachtofferhouding moeten gaan aannemen. Life is a bitch. Je zult gewoon moeten knokken,” zegt Azghari.
Wat ook niet helpt in ‘het debat’ is dat elke student die moslim is onmiddellijk wordt “opgepompt tot Islam-deskundige. Ze weten er zelf vaak bar weinig van. Komen ze in Marokko dan zien ze een land dat hen in dat opzicht echt vreemd is, bijvoorbeeld. Overdrijf die Islam-focus dus alsjeblieft niet zo,” raadt de Avans-lector droogjes aan.
De één kan het, de ander minder
Voor docenten is het nieuwe relativisme vooral een heikel punt. Hoe ga je daar mee om? Feiten en analyses gelden vaak niet meer. Men heeft eigen waarheden en constructies en verkondigt deze als vormen van die segregatiemuren in de hoofden. Iedereen weet toch dat de Mossad achter 9/11 zat? Ga er maar aanstaan als docent.
Kleijwegt zei dat directies met hun docenten echt over moeten spreken en denken. Welke bagage heb je nodig voor zulke interacties in je opleiding? Wie heeft die en kan daar mee omgaan? “Niet iedere docent moet je hiermee belasten, ook daar moet je nuchter in blijven. De één kan het, een ander veel minder. Dat is op veel andere dingen in het vak net zo.”
Ron Bormans van de Hogeschool Rotterdam wilde toch een stap verder zetten. Het relativisme raakt namelijk wel een kern van wat hoger onderwijs betekenis geeft. “Bij ons hoor je geen onzin te verkopen. Het is deel van de waarden van het HBO dat je daar tegenin hoort te gaan.”
Dit hangt sterk samen met de professionaliteit die hogescholen hebben te ontwikkelen en over te dragen. “In je werk als HBO-professional zul je wel moeten kunnen omgaan met verschillen en spanningen in de realiteit. Er is van daaruit alle reden dit soort thema’s wel degelijk aan de orde te stellen in je opleidingen,” zei Jet de Ranitz van Inholland.
We zijn allemaal zoekers
Zeker bij de lerarenopleidingen die de basis voor die overdracht van professionele houdingen helpen leggen, zal dit op tafel komen. En dat is lastig, zo bleek. Want pluriformiteit en tolerantie zijn wezenlijke waarden, maar hoger onderwijs kent ook cruciale normen van waarheidsvinding.
“We zijn allemaal zoekers,” verzuchtte Leonard Geluk, “en helemaal als je een jongere bent van achttien of negentien. Als school heb je richting te wijzen en een publieke moraal, want dat hoort bij zowel de persoonsvorming als de kwalificatie die het HBO heeft te brengen. Sta je stevig in je schoenen, die vraag hoort daarbij.”
Bang zijn maakt het erger
Jet de Ranitz zei wel dat ook voor het leiderschap in de hogescholen dit allemaal geen simpele zaak is. Zwart-witdenken en relativisme zetten de betekenis en rol van het onderwijs zelf onder druk. Dat met docenten te agenderen is niet zo makkelijk. “Ik moet ook over mijn schroom heen, als je hier leiderschap wilt tonen. En dat moet, vind ik. Je moet ook durven zeggen dat je dit moeilijk vind als thema. Het is voor een docent lastig om iemand op zijn identiteit aan te spreken en te confronteren met andere waarden en waarheden.”
Was die slechte opkomst bij het HBO-discours soms zelf een uiting van die schroom tot leiderschap? Margalith Kleijwegt zei het indirect: “Iedereen is een beetje in de war, maar het gaat wel lukken met die jongeren, dat zie ik steeds weer.” Youssef Azghari was nog scherper. Hij geselde de neiging tot zelfbeklag en slachtoffergedrag ook onder docenten. “Bang zijn en ontwijken maakt het erger. Laat je ook in de klas niet tegen elkaar opzetten, want dan winnen de extremen aan beide kanten.”
