Samen is de kern van innovatie
De Hannover Messe 2016 was historisch. De belangrijkste leiders van Europa en de USA kwamen er bijeen voor veel meer dan deze olympiade van kennis en hightech. Het lot van TTIP, Syrië, Poetin en Oekraïne, Hellas en de Euro, alles kwam op tafel. Ook dat maakte de alliantie van ScienceGuide, PBT en de USA STEM Education Coalition voor deze Messe een onverwacht krachtige combinatie.
Er gebeurde veel, veel gedachten en plannen kwamen aan de orde, nieuwe combinaties en contacten nog meer. Zo was het leuk om in een ooghoek te zien hoe een ambitieuze kandidaat-FNV-voorzitter alvast de komst van watergezant Henk Ovink naar zijn bondscongres begon te ‘regelen’ na diens indrukwekkende optreden tijdens de Wissenstag. Dat verhaal leidde sowieso tot veel reacties.
Zijn feiten, cijfers en analyses over water en klimaat deden een expert uit de SER zeggen: “Ik heb vandaag wel wat geleerd zeg.” Een oud-bestuurder van de Deutsche Messe noemde Ovink’s presentatie “nu al het inhoudelijk meest uitdagende betoog van deze Messe.”
Daarom hier in staccato een eerste reeks observaties en beelden van de Wissenstag 2016:
– Vlak voordat Barack Obama op zondagavond in Hannover zou optreden schalde door het congrescentrum ‘Born in the USA’ van Bruce Springsteen. Zelden zo’n subtiele grap richting Boris Johnson, Donald Trump en andere birthers die beweren dat Obama eigenlijk een Keniaan is.
– Duitse jongeren weten nog steeds maar moeilijk de weg naar de Messe te vinden. Nederlandse scholieren en studenten steeds meer en vaker. Fontys-studenten, de Zonnewagen-menners van de TUe en hun rivalen van Saxion en Twente, 350 scholieren uit datzelfde Twente, jonge big data onderzoekers van de UU lieten zich flink zien en horen.
– Mark Rutte strooide met bon mots, data en analyses in een stampvol Forum 1 meteen naast het reusachtige USA paviljoen waar de Wissenstag begon direct na Obama’s optreden aldaar. “If you can’t be strong, you’d better be smart,” vatte hij de triple helix strategie van Nederland samen. En de handelsrelatie tussen Duitsland en Nederland á 160 miljard per jaar, wordt wereldwijd slechts overtroffen door één andere groep van buurlanden. Dat zijn Canada en de USA.
– Dat USA Pavillion was verbluffend. Zo lelijk, zo Spartaans, zo rommelig als een Plattenbau-wijk in de DDR. Gevuld met winkeltjes van staten als Vermont, Wisconsin en een geheel leeg hoekje van het bankroete Puerto Rico. Waar was de NASA? Waar Uber? Waar Bloomberg? Seattle of Rebuild by Design?
– Direct naast de USA stonden de Emiraten. Een groot schitterend vormgegeven complex van houten portalen, glas en uitgesneden schrijnwerk, dat een verbinding van middeleeuws islamitisch design met 21ste eeuws tech sloeg. Daarmee stak het paviljoen van het partnerland 2016 extra armoedig af.
– Jet Bussemaker zag het goed. Bij de lancering van de EU STEM Coalition voor bèta-tech stimulering en kennisdeling stonden drie vrouwen op het toneel als sprekers en twee mannen. “I like this!” zei de minister, vooral nadat de Microsoft-manager Julie de Wildt-Bakker in een gloedvol betoog namens het Amerikaanse bedrijfsleven de alliantie van dit EU netwerk met haar USA STEM Education Coalition had beklonken.
– De Wissenstag trok een menigte Messe-bezoekers. Nationaliteiten die opvallend veel aanwezig waren: Turken, Japanners, Koreanen, Chinezen, Duitsers, Russen, Oost-Europese deelnemers. Veel Nederlanders ook? Eigenlijk niet, los van enkele stevige delegaties als die van de Hanzehogeschool, NWO en FOM en vooral die van het bestuur van de SER en FME. En dat is heel goed, zei het Messe-bestuur. Seminars waar Duitsers met Duitsers praten in slecht Engels en Hollanders met elkaar borrelen, daar wil men vooral vanaf. “Sharing knowledge, not hoarding,” zei premier Rutte al onder groot applaus.
– Dat thema van de premier werd door alle andere sprekers en discussiepartners gretig opgepikt. Open science, open data, open access, zijn invalshoeken die Nederland in de EU en nu in Hannover op de wereldagenda hebben gezet. “Dat samenwerken over disciplines heen, in triple helix en diversiteitsrijke teams de sleutel tot innovatie blijkt, dat werd ineens de rode draad en dat dit die open science gedachte veronderstelt, dat werd heel duidelijk,” zei moderator van de Q&A’s Farid Tabarki.
– Vooral het debat over big data werd hierdoor bepaald. Erik Fledderus van SURF schetste hoe de uiterst geavanceerde data-infrastructuur van ons HO en R&D zich ontwikkelen. Het feit dat dit alleen kan lukken doordat SURF van de instellingen zélf is en iedereen medeverantwoordelijk, deed de zaal nogal opkijken: niet OCW, niet de premier of grote IT-bedrijven als ASML of NXP domineren de governance en strategievorming, maar HBO en WO samen. Dit was een eye-opener voor veel deelnemers. Nederland doet wat het zegt bij de triple helix.
– Siemens, Hanzehogeschool met haar Centers of Expertise en de Utrecht Data School van de UU brachten daarbij hun ervaringen vanuit weer andere invalshoeken. De grootste uitdaging voor de komende tien jaar volgens hen? Niet de technologie als zodanig. Hannover liet in 29 hallen al zien, dat de dynamiek hier ongekend is en het tempo van vernieuwing bovendien versnelt. ‘Grand challenge’ nummer 1 is vertrouwen en helderheid naar elkaar over ‘van wie de data zijn’. “Wie is veilig en wie maakt veilig?” zei Mirko Schäfer van de UU puntig. Dat raakt zeer de publieke diensten, maar bedrijven en onderzoekers niet minder.
– Wie waren er en wie ontbraken op de Messe? Uit ons land voor het derde jaar op rij ontbrak de minister voor internationale relaties, handel en export Lilian Ploumen. Ook CvB’s uit het WO waren er niet, terwijl de top van NWO, kroonleden van de SER als Louise Gunning en TNO-chef Paul de Krom wel begrepen waar ze moesten zijn. Ook jammer dat de technologie-analyse organisaties in Europa als het Rathenau Instituut niet rondkeken wat in Hannover in debat en presentaties in die 29 hallen aan innovaties op de kaart wordt gezet. Brainport leek afwezig, terwijl Fontys en TUe met studenten de Messe opsierden. En waar was Jean-Claude Juncker? Het hardnekkige gerucht gaat dat hij fysiek zo aangeslagen is, dat hij in Brussel in alle opzichten ontzien moet worden.
– Angela Merkel en Barack Obama waren er dus wel. Zij kwamen samen ook langs bij de Wissenstag omgeven door een groep jonge klerenkasten met donkere brillen en oortjes in. Deze twee dubbelgangers lieten zich door ScienceGuide-hoofdredacteur Pieter Gerrit Kroeger uiteraard toelichten wat in dit seminar gebeurde en wie er allemaal op af waren gekomen. Kostelijk om te zien hoeveel Messe-bezoekers furieus selfies schietend zich lieten bedotten.
– Kanzlerin en president traden zelf in het echt op direct naast de Wissenstag, vlak voor deze begon. Merkels korte speech deed Farid Tabarki verzuchten: “ze is ook face to face zó goed. Zo’n kort openingswoord weet ze met enkele zinnen toch nog een eigen accent en inhoud te geven. Door er even op te wijzen dat juist hightech steeds meer van mensen, hun vernuft en bereidheid tot vernieuwing afhangt, gaf ze de hele Messe en Industrie 4.0 thematiek meteen weer haar eigen ‘kleur’. Zo knap.”
– Obama had last van de enorme verwachtingen die iedereen van hem als redenaar heeft. Zijn keynote speech op zondag 24 april begon briljant. En liep uit op een offensieve onderbouwing van de essentie van TTIP. Maar de Duitse top miste daarin toch iets persoonlijks, wellicht ook de bijna gospel-rijke toon van Obama op zijn best. Tegen ScienceGuide zei een Messe-bestuurslid: “Obama war gut. Aber die Rede von Rutte in 2014 bleibt unerreicht.” Deze noemen de Duitsers ‘de beste speech in twintig jaar hier in Hannover’, ook omdat hij in vlekkeloos Duits en met een warme persoonlijke toon en boodschap aan de Kanzlerin wist te verrassen.
– De warmte tussen Merkel en Obama was er niet minder om. Zij sprak hem toe als “du lieber Barack” en dat is in het formele, Sie-zende Duitsland hoogst opmerkelijk. Bij hun rondtour langs de snufjes van hightech innovatie ving ScienceGuide op wat Obama tegen zijn begeleiders en de Kanzlerin zei tijdens een korte uitleg over een nieuw stuk robotica. “Now Angela is the scientist here. So you could explain what this all means.”
– Over echte scientists gesproken: opnieuw was Fontys-alumnus Koen Geurts van het DLR een ster van de Messe. Zijn beelden, animaties en analyses van de landing van zijn sonde Philae op komeet 67P deed één van de andere sprekers zeggen: “die jongen is een held”.
– Geurts onthulde de nieuwe missie waar hij aan zou gaan werken, mits de Europese ruimtevaartministers dit jaar hun consent aan ESA en NASA geven. Let u even op Henk Kamp, Sander Dekker en Jet Bussemaker? De twee space-organisaties gaan een raket naar een asteroïde sturen, waar een nieuw type Philae-sonde in meevliegt. Deze zou met behulp van kinetische energie zo hard op de bodem moeten inslaan, dat het miniplaneetje van koers zou gaan veranderen. Doel is een technologie te testen waarmee de mens zich beschermen kan tegen het gevaar van onze aarde door inslaande hemellichamen. Koen Geurts is dus een soort Ben Affleck in de film Armageddon aan het worden!
– Zou het kabinet snappen dat Nederland hier vol voor moet gaan? Ineke Dezentjé van de FME liet op de Holland High Tech receptie blijken niet gerust te zijn. Waar het bij innovatie en industrie 4.0 om gaat “snapt de overheid vaak niet. Wij willen dus graag helpen.” Mark Rutte gaf een eigen draai aan dit zelfde thema. Hij bekende tijdens de Wissenstag “niets te hebben gezien in het idee van de topsectoren. Ik geloofde daar niet in. Maxime Verhagen wilde het. Dus ik zei tegen hem: ‘jij wordt minister van EZ, als dit moet volgens jou ga ik je niet tegenhouden’. Ik had ongelijk, zeg ik nu. Hij had gelijk. De topsectoren leveren. De triple helix zit daar volop in en staat er achter.” ” Waar blijft de topsector space-tech trouwens?
– Eén observatie mag niet ontbreken. Wat zijn wij Nederlanders toch verwend met onze hightech in IT-infrastructuur, van SURF tot en met breedband overal. De grootste hightech bijeenkomst ter wereld werd ook dit jaar geplaagd door falende wifi-verbindingen, traag internet en zelfs een storing van het telefoonverkeer en dataverzending binnen de Hannover Messe zelf. Geen wonder dat Angela Merkel recent in ergernis over de gebrekkige dynamiek en samenwerking in Duitsland op dit terrein het Plattform Industrie 4.0 in het leven riep en de partijen daarin in haar openingsrede maande aan de slag te gaan. “We moesten die lieden van dat Plattform maar eens naar ons uitnodigen en kennis met ze delen,” zeiden DB-lieden van de SER tegen elkaar.
– Spannendste uitvloeisel van de Wissenstag kwam bij de nazit. Henk Ovink en Koen Geurts kropen bij elkaar, Farid Tabarki schoof later ook nog aan. Onderwerp was hoe het Geurts was gelukt een toch vrij esoterisch onderwerp als de Rosetta-Philae-missie – die ruim tien jaar onderweg was geweest in het heelal – relevant te houden en tot een wereldwijd fenomeen te laten uitgroeien. Ovink zei: “Een komeet die sexy werd, hoe doe je dat? Met het klimaat is het zo lastig, omdat het allemaal nog lang duurt, zoals veel mensen zich inbeelden. Water, zeespiegelstijging, de komst van orkanen als Sandy, dat gaat allemaal langzaam over decennia. En dat gevoel brengt moeilijk urgentie en enthousiasme mee.” Deze culturele, mentale en technologische verbinding tussen de meest geavanceerde ruimtevaart en de wereldwijde klimaatagenda zal ons de komende jaren ook op de Wissenstag nog zeer bezighouden.
