Budget voor onderzoek is verdeling van armoede
Is de werkdruk op universiteiten te hoog? Hoe moeten de opbrengsten van het leenstelsel geïnvesteerd worden? Dit waren de vragen waarover werd gediscussieerd door koepels, onderzoekers enTweede Kamerleden in een debat georganiseerd door het FNV op de Universiteit Leiden in Den Haag.
Het debat ging er zo nu en dan stevig aan toe en zorgde voor een clash tussen VSNU-voorzitter Karl Dittrich en SP-Kamerlid Frank Futselaar. Laatstgenoemde vertrouwde er niet op dat de opbrengsten van het leenstelsel goed terecht zullen komen. De PvdA erkende dat het leenstelsel slecht is voor studenten, maar dat de opbrengsten gegarandeerd worden geïnvesteerd in het onderwijs.
Leren leven met het leenstelsel
LSVb-voorzitter Jarmo Berkhout was duidelijk over wat er met de opbrengsten van het leenstelsel moet gebeuren. “Als het geld van de basisbeurs verdwijnt in onderzoek of hobbyprojectjes van universiteits- en hogeschoolbestuurders dan komen studenten er wel heel erg bekaaid vanaf. Wij moeten leren leven met het leenstelsel, althans daar heeft het veel van weg, zeker ook als je naar de formatie kijkt en de partijen die erbij zitten. Maar als dat dan zo is, zorg er dan in ieder geval voor dat elke student er iets van merkt.”
Het nieuwe Kamerlid van de PvdA, Gijs van Dijk – zelf LSVb-bestuurder geweest – erkende dat het leenstelsel slecht uitpakt voor studenten, maar daar stond volgens hem wel wat tegenover. “Ik heb het moeilijk als het over het leenstelsel gaat, want de PvdA heeft ook gekozen om dit te doen.”
“Het enige steekhoudende argument voor het leenstelsel was geld vrijspelen voor het hoger onderwijs. Dit doen we wel door studenten met een zware lening de arbeidsmarkt op te sturen. Zij hebben daar wel allerlei voordelen van zoals een opleiding en mogelijk succes. Maar het geld moet geïnvesteerd worden in de kwaliteit van het onderwijs en ook herkenbaar zijn. Dus het geld mag niet naar elders gaan, want dan is het evenwicht zoek van deze deal. Want het is slecht voor studenten en hun portemonnee en de lange termijn, maar er komt wel goed onderwijs voor terug.”
Onze afspraak staat
Van Dijk kijkt ook met zorg naar de tegenvallende instroom van mbo’ers in het hbo na de invoering van het leenstelsel. “De toegankelijkheid met name bij het mbo-studenten moet blijven en dat moet niet de komende jaren teruglopen, want als dat gebeurd dan moeten we kijken of dit wel verstandig is geweest. Onze afspraak staat, maar dit moet wel in de gaten worden gehouden de komende jaren.”
De vicerector van de Universiteit Leiden, Hester Bijl sloot zich hierbij aan en wees erop dat met het huidige bekostigingsmodel het er niet makkelijker op wordt om de doorstroom te bevorderen. “Toegankelijkheid van het hoger onderwijs heeft te maken met het budget van de student, maar ook aan de universitaire kant hebben wij bekostigd hoger onderwijs nodig. Daar zie je namelijk dat wij behoorlijk veel geld zelf investeren in onderwijs voor studenten die ook al elders hebben gestudeerd op het hbo, als zij dan naar de universiteit gaan geven wij eigenlijk gratis onderwijs.”
Natuurlijk gaan wij investeren
De VSNU benadrukte dat de opbrengsten van het leenstelsel geïnvesteerd zullen worden in het hoger onderwijs. Dittrich verwees daarbij naar eerdere afspraken daarover met de LSVb, het ISO en de Vereniging Hogescholen. “Als jullie als politiek er nu eens vanuit gaan dat wij uitvoeren wat wij afspreken, zodat wij dat niet hoeven vast te leggen. Waarom is dat niet voldoende en waarom moeten we dat weer opnieuw verantwoorden? Natuurlijk gaan wij dat geld van het leenstelsel investeren in onderwijs. De medezeggenschap heeft daar instemming op dat hebben wij zo afgesproken.”
Futselaar had zo zijn bedenkingen bij die afspraken en wees op de oproep van de studenten om de Inspectie de investeringen te laten controleren. “Volgens mij heb ik studentenorganisaties horen voorstellen om de Inspectie van het onderwijs dat te laten controleren. Dus als wij het over afspraken hebben binnen die vier partijen dan is het vertrouwen niet zo ontzettend groot. Ik vraag mij serieus af hoeveel van de hogescholen in Nederland een goed functionerende opleidingscommissies hebben. Hoe kun je dan zeggen dat als de medezeggenschap begroting goedkeurt het wel goed is. Ik heb inderdaad geen rotsvast vertrouwen in universiteitsbestuurders.”
Wij lossen het zelf wel op
Karl Dittrich reageerde teleurgesteld op deze constatering van Futselaar. “Dat vind ik buitengewoon vervelend, wat is het bewijs dat het niet deugd, waarom hebben jullie dan zoveel wantrouwen? De vraag die voorlicht is of wij als universiteiten onze problemen wel op kunnen lossen of hebben wij daar Den Haag voor nodig. Ik zeg: wij lossen het zelf wel op. Geef ons alstublieft die autonomie en dat vertrouwen.”
Het tweede onderwerp ging over de verdeling van onderzoeksmiddelen. Paul van Meenen (D66) wees erop dat dit vooral een zaak van schaarste is. “We zijn in Nederland wanhopig geld aan het verdelen in onderzoek en dat is verdeling van armoede. Dat hele gevecht tussen eerste en tweede geldstroom is interessant, maar als je dit voor een deel wilt oplossen, dan zal je ook gewoon meer geld beschikbaar moeten stellen. Er moet in ieder geval veel meer geld komen voor de eerste geldstroom, dan kun je ook het best ongebonden onderzoek financieren.”
Universitair hoofdocent van de Universiteit Leiden, Casper van den Berg was het niet met Van Meenen eens en hield een pleidooi voor verdeling van onderzoeksgeld middels competitie. “Het alternatief om al het onderzoeksgeld te verdelen met de eerste geldstroom betekent dat universiteiten en instituten daar alles over te zeggen hebben. Ik ben persoonlijk liever overgeleverd aan toetsing door middel van peers in NWO-verband dan dat ik overgeleverd ben aan de visie van de wetenschappelijk directeur over wat hij of zij goed onderzoek vindt.”
Universiteitje spelen
Frank Futselaar (SP), zelf tot een paar maanden terug nog docent bij hogeschool Saxion, zag een ander effect van de hoge werkdruk bij universiteiten. “Wij hebben nu een systeem gebouwd met veel flex en veel werkdruk en dat heeft harde consequenties. Je ziet dat er mensen aan het omvallen zijn. Ik kan uit eigen ervaring vertellen wat die vervolgens gaan doen. Die gaan namelijk werken in het hbo. Dat waren tot drie maanden geleden mijn collega’s. Het hbo heeft namelijk een veel betere cao en als je een beetje onderzoek wil doen dan kun je bij een lectoraat werken. Die worden doodgeknuffeld door de hogescholen, want daarmee kunnen ze universiteitje spelen.”
Vanuit de zaal en politici kwam ook de oproep dat universiteiten als antwoord op de werkdruk hun bakens moeten verzetten en zich meer moeten richten op de maatschappelijke opdracht, in plaats van de ratrace van internationale competitie. Karl Dittrich was het hier niet helemaal mee eens. “Wij maken onderdeel uit van een globale competitie. Waarin wij ook willen zitten als alle veertien universiteiten. Een groot deel van onze achterban en de mensen die in de universiteiten werken zouden het niet begrijpen als wij dat niet zouden doen.”
Aan de slag met werkdruk
De scheidend VSNU-voorzitter had begrip voor de oproep uit de zaal maar wees erop dat werkdruk inherent is aan het werken aan een universiteiten “Ik snap jullie oproep en wij moeten echt het debat aan over de tijdelijke contracten. Elke universiteit moet aan de slag met werkdruk.”
Dittrich benadrukte wel dat niet iedereen geschikt is om aan de universiteit te werken. “Zeventig procent van gepromoveerde moeten de universiteit verlaten. Het is een piramide, het is keihard het is topsport en het gaat om een competitie en niet iedereen kan daar zijn weg in vinden en hoeft die ook niet te vinden wat mij betreft. Als wij mee willen doen met de top van de wereld dan moeten we dat doen. De consequentie daarvan is dat daar werkdruk bij hoort, maar het moet wel in hanteerbare proporties.”
