Bèta krijgt helemaal niet minder dan gamma

Onlangs is minister Bussemaker op verzoek van de Kamer gekomen met een brief gekomen voor alternatieven voor de bekostiging van het Nederlandse hoger onderwijs en onderzoek. In deze brief presenteerde de minister een aantal bekostigingsmodellen waar een nieuw kabinet mee aan de slag zou kunnen gaan.

Deze brief leidde tot een reeks van vragen vanuit de Kamer. Inmiddels heeft de minister deze vragen beantwoord. Zij blijft van mening dat het aan een nieuw kabinet is om iets aan de bekostiging te doen. De Kamer had om deze bekostigingsmodellen gevraagd omdat in het bijzonder de techniekopleidingen in het wo te kampen hebben met tekorten en daarom een numerus fixus moesten instellen.

Autonomie voor instellingen

In de 35 pagina’s tellende brief met antwoorden wijst de minister er in algemene zin op dat instellingen zelf veel autonomie hebben en dat een wijziging in het bekostigingsmodel niet zaligmakend is. De minister refereert daarbij aan een rapport van het Rathenau Instituut.

“Instellingen hebben een eigen intern verdeelmodel en bepalen zelf hoe zij de middelen uit de eerste geldstroom verdelen over de verschillende faculteiten, opleidingen of afdelingen. Het rapport Chinese borden uit 2016 van het Rathenau Instituut leert dat ‘Verdelingsparameters van de overheid dan ook niet moeten worden gezien als beleidsimpulsen. Gezien vanuit het principe van universitaire autonomie en de daarbij behorende lumpsum financiering zijn ze dat ook niet.’”

In haar beantwoording gaat de minister ook in op de opmerking van de ChristenUnie dat een wijziging van het bekostigingsmodel nooit doorgevoerd kan worden omdat instellingen tegen zijn. Bussemaker is het is het deels eens met deze stellingname van de CU. “Ik ben wel van mening dat er een gedegen onderbouwing moet zijn om aanpassingen in de bekostiging door te voeren. Om die reden heb ik in de brief over de bekostigingssystematiek voorgesteld om op punten van het verdeelmodel nader onderzoek te doen en zal ik dit oppakken in samenspraak met de VSNU, Vereniging Hogescholen en studentenbonden.”

Toekomstige capaciteit lastig in te schatten

Een andere vraag van de ChristenUnie gaat over het budgetneutraal verhogen van de bekostiging voor alleen techniekopleidingen. De minister rekent voor dat een verdubbeling van de bekostiging voor techniekopleidingen in het wo op jaarbasis 530 miljoen kost. Voor de andere niet-technische opleidingen zorgt een budgetneutrale uitvoering van deze maatregel er voor dat zij 30% minder bekostiging ontvangen.

ChristenUnie-Kamerlid Eppo Bruins wilde tevens van de minister weten wat het gevolg zou zijn als er meer capaciteitsbekostiging zou komen die gebaseerd is op maatschappelijke behoefte en de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. De minister wijst een dergelijke manier van bekostiging af. “De toekomstige capaciteit is lastig in te schatten en deze vorm van bekostiging doet geen recht aan de autonomie van instellingen om het onderwijs en onderzoek zelf vorm te geven en om zelf te bepalen hoe zij hun middelen daarvoor inzetten. De maatschappelijke uitdagingen van nu vragen juist om een multi- en interdisciplinaire benadering van onderzoek en om samenwerking.”

VVD ziet veel geld naar gamma’s gaan

De VVD wilde weten of een nieuw verdeelmodel niet getoetst moet worden aan de doelstellingen van de Nationale Wetenschapsagenda. De VVD vindt namelijk ook dat er relatief veel geld gaat naar de gammawetenschappen en zij willen dat in navolging van andere landen het allocatiemodel meer rekening gaat houden met valorisatie en de wetenschapsagenda. Daarmee moet gerichter geïnvesteerd worden niet in wat men nu al heeft, maar wat Nederland in de toekomst nodig heeft.

De minister benadrukt dat zij een groot vertrouwen heeft “in het vernieuwend vermogen van de wetenschap. Wetenschappers verkeren in een zeer internationaal competitief systeem. Wel is belangrijk met elkaar de grote “gamechangers” te definiëren zoals in de routes van de Nationale Wetenschapsagenda is gebeurd. Ook is het belangrijk dat universiteiten een duidelijk van elkaar en onderling verschillend onderzoeksprofiel opbouwen. Een volgend kabinet kan daar in de kwaliteitsafspraken verder invulling aan geven.”

Zowel de VVD als de ChristenUnie hadden beiden opmerkingen over het hoge aandeel van financiering voor gammawetenschappen. Volgens de onderhandelende partijen voor een nieuw kabinet wordt er in vergelijking met de gamma’s relatief weinig geïnvesteerd in bèta- en techniek.

De minister weerlegde deze stellingname van beide partijen met recente cijfers van het Rathenau Instituut. “Als de eerste, tweede en derde geldstromen samen worden genomen, dan is het cluster van natuur- en technische wetenschappen het grootst in termen van onderzoeksinzet van wetenschappelijk personeel, 36 procent, en is het cluster sociale en geesteswetenschappen bij elkaar 28 procent. Bij de tweede geldstroom is het aandeel natuur- en technische wetenschappen circa 42 procent en het aandeel sociale- en geesteswetenschappen circa 26 procent. Bij de derde geldstroom is het aandeel natuur- en technische wetenschappen circa 42 procent is en het aandeel sociale- en geesteswetenschappen circa 16 procent.” Zowel in 2005 als in 2015 is het aandeel bèta in de drie geldstromen samen het grootst en is het aandeel gamma grofweg twee keer zo klein.”

Toch geeft de minister de ChristenUnie en de VVD niet geheel ongelijk als het gaat om de ontwikkeling in de besteding van onderzoeksgeld over de verschillende discipline’s. “Wel valt te constateren dat de groei in het aandeel bèta aanzienlijk lager is (11 procent) dan de groei bij gamma (36 procent) en bij medisch (44 procent).”