Bussemaker: “Vind evenwicht tussen prestaties en geluk”

Nieuws | door Ingeborg van der Ven
5 september 2017 | Minister Bussemaker doet een oproep voor vermindering van prestatiedruk in het hoger onderwijs, waarbij ze speciaal verwijst naar risico op depressies onder promovendi. Dit deed ze tijdens haar laatste opening van het academisch jaar, aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.

Haar speech bevatte duidelijke uitspraken over het evenwicht tussen prestatie en geluk in het hoger onderwijs, voor studenten, docenten en onderzoekers. Ook is deze speech het eerste moment dat de minister de problematiek van promovendi in Nederland, zoals aangetoond in recent onderzoek, erkent.

Leven lang ongeluk

Bussemaker startte met een verduidelijking van de quote waar ze halverwege haar ambtsperiode veel uitleg over had moeten geven: “Wat mij stoort is dat iedereen maar hogerop wil.” Eerder gaf ze al context voor deze quote bij bij ScienceGuide. “Met een vwo-diploma wil iedereen naar de universiteit. Een mbo-diploma zou niet goed genoeg zijn, terwijl dat ook een prima diploma is. Het is belangrijker om de juiste student op de juiste plek te krijgen.”, aldus de minister afgelopen maandag.

De verkeerde plek vanwege de verkeerde motivatie zorgt voor een leven lang ongeluk, schetste Bussemaker in haar speech: “Van altijd maar op je tenen moeten lopen om met je hakken over de sloot te komen. Van altijd de slechtste van je klas zijn. En van als je eenmaal die mislukte advocaat bent, je kinderen niet zien opgroeien omdat je avond na avond moet overwerken. Omdat je het tempo eigenlijk niet kunt bijbenen.”

Het verheffings of bildungs ideaal is niet overboord gegooid is volgens de demissionair minister, maar het moet beter passen bij de individuele student. Het palet van routes naar studiesucces en uitdagende loopbanen moet daarom breder worden.

Gewraakt rendemenstdenken

Filosofe Martha Nussbaum is de inspiratie voor Bussemaker om het ook te hebben over het rendementsdenken dat volgens Nussbaum de wereld van het hoger onderwijs al sluipend en slopend heeft overgenomen. Nussbaum roept op om studenten niet alleen maar ‘nuttige dingen’ te leren, maar te vormen tot ‘Thoughtful citizens’: “Burgers die een brede ontwikkeling hebben gehad, kritisch denken en kunnen reflecteren. Burgers die empathisch zijn en zich in elkaar kunnen verplaatsen.”

De minister geeft aan deze beweging in Nederland ook te zien: “Ik heb het over de krachten die studenten zien als de werknemers van de toekomst. Als productiefactoren in dienst van de BV Nederland. Die vinden dat Kennis en Kunde tot Kassa moet leiden.” Dit is niet nieuw, ook in januari dit jaar waarschuwde de minister voor marktdenken in het hoger onderwijs. Minister Bussemaker reageerde eerder al op ScienceGuide op de oproep van Duisenberg om van het Nederlands hoger onderwijs een exportproduct te maken. Zij vindt dat Duisenberg het hoger onderwijs veel te economisch benadert en wijst erop dat het hoger onderwijs vooral een maatschappelijke opdracht heeft.

Bij haar reden aan de Radboud Universiteit haalt de minister Zuid-Korea aan als voorbeeld van absolute top in het hoger onderwijs, en de tol die zij daarvoor betalen. Ze verwees  verwijst naar de schrikbarend hoge zelfmoorden onder jongeren in Zuid-Korea als gevolg van de psychische druk om te slagen op school. Nederland heeft volgens cijfers van de WHO en Unicef de gelukkigste jeugd ter wereld, aldus Bussemaker, maar wij moeten niet denken dat wij in Nederland van nature het evenwicht tussen prestatiedruk en geluk kunnen bewaren.

Werkdruk en psychische klachten

Ook uit onderzoeken in Nederland blijkt dat er een relatie bestaat tussen werkdruk en psychische klachten. “En het gebeurt ook hier, aan de universiteit. Uit recent onderzoek bleek dat maar liefst meer dan een op de drie promovendi aan de Universiteiten van Amsterdam en Leiden het risico loopt om in een depressie te raken. Ook hier speelt prestatiedruk een belangrijke rol. Meer in het bijzonder publicatiedruk.” Bussemaker erkent in haar speech nu de problematiek van promovendi. Dit is geen Nederlands probleem, wereldwijd verschijnen resultaten van gelijke strekking. Eerder onderzoek in Vlaanderen vergeleek het mentaal welzijn van promovendi en het mentaal welzijn van “andere” hoogopgeleide Vlamingen, resultaat: promovendi hebben een dubbel zo hoog risico op depressie.

over psychische klachten onder promovendi.

Naar aanleiding van het Vlaamse onderzoek moest de minister Kamervragen beantwoorden: “Het Vlaamse onderzoek kan als eye-opener dienen voor de Nederlandse instellingen. Ik zie het als de verantwoordelijkheid van de instellingen om te bepalen of een landelijk onderzoek nodig is naar eventuele werk gerelateerde psychische gezondheidsklachten onder hun werknemers in het algemeen en onder promovendi in het bijzonder.”

Net als de minister roept ook het FNV, in een recente brief, alle CvB’s op om zich in te zetten tegen werkdruk. Het FNV ziet daarbij ook een rol voor het nieuw te vormen kabinet “… dat er ook een taak ligt voor de nieuwe regering om andere beleidskeuzes te maken en de universiteiten meer ruimte te bieden om maatregelen te kunnen nemen die de werkdruk terugdringen.” Het PNN vroeg eerder al om actie vanuit Den Haag door middel van een landelijk onderzoek naar het welzijn van promovendi, ook het advies van Centrum voor Wetenschap en Technologie studies n.a.v. de resultaten in Leiden.

SP-Kamerlid Futselaar vroeg de minister deze zomer om naar de mogelijkheden voor een dergelijk onderzoek te kijken, waarop zij antwoorde: “De ervaren werkdruk is het gevolg van de door de werkgever gecreëerde arbeidsomstandigheden, waarbij de verantwoordelijkheid voor het verbeteren van deze omstandigheden bij de werkgever zelf ligt.” Het is dus nog onduidelijk wie de handschoen oppakt.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK