Duitsers zeggen Elsevier de wacht aan
Onderhandelingen tussen Duitse universiteiten en Elsevier verder op scherp
In december kondigde een coalitie van Duitse universiteiten, Project DEAL Projekt DEAL is een initiatief van samenwerkende Duitse hoger onderwijsinstellingen dat valt onder het Hochschulrectorenconferenz, een evenknie van de VSNU. Het initiatief is gestart om tot betere overeenkomsten te komen met uitgevers op het gebied van open access. , al aan hun contracten op te zeggen en nu zijn er de eerste wetenschappers die daadwerkelijk hun taken bij redactieraden opzeggen. Duitsland publiceert na het Verenigd Koninkrijk de meeste wetenschappelijke artikelen van Europa.
Momenteel gaat het om veertien hoogleraren maar Horst Hippler die namens de Hochschule Rectorenconferenz spreekt verwacht dat er meer zullen volgen. “Elke week breiden we de lijst uit met zo’n vijf personen, zo voeren we de druk steeds wat verder op.” In termen van ‘impact factor’ maakt DEAL geen onderscheid “Opstappen is opstappen, hoe prestigieus het tijdschrift ook is.”
Hippler licht zijn kant van het verhaal verder toe, hij wil het paradigma van het uitgeven helemaal omgooien. “We proberen Elsevier duidelijk te maken dat wij gaan voor een ‘publish to be read’ model, niet een ‘pay to publish.” Om dat doel te bereiken is hij ook bereid om helemaal geen contract met Elsevier te sluiten en probeert hij de uitgever met beide benen op de grond te zetten. “Je kunt op allerlei manieren al aan de publicaties komen die je nodig hebt als wetenschapper, een abonnement bij Elsevier is daarin niet cruciaal”
In Nederland werd al eerder geruzied met grote uitgevers, wat eveneens hoog opliep. Ook toen dreigden de onderhandelaar met een boycot, maar uiteindelijk kwamen de onderhandelende partijen toch tot een vergelijk. Er werden open access paragrafen opgenomen in het contract die tegen een verhoging van de abonnementsprijzen een beperkt aantal ‘gratis’ open access publicaties opleverde.
Implicaties Nederlandse strategie
De timing van de Duitsers had niet beter kunnen zijn nu juist vandaag het algemeen bestuur van de VSNU vergadert over de toekomstige open access strategie. “Wij volgen de ontwikkelingen in Duitsland op de voet en wachten met grote interesse de uitkomst af”. Zegt Koen Becking, voorzitter van Tilburg University en tevens een van de onderhandelaars namens de VSNU. “De ontwikkelingen in Duitsland laten nog maar eens zien dat oa in de EU breed leeft”.
Waar Nederland aanvankelijk het spits afbeet in de onderhandelingen met de uitgevers en een voorzichtige doorbraak forceerde is men inmiddels bij de VSNU wel klaar voor de volgende stap. “De prijs die we betalen wordt inmiddels ook wel een issue,” laat Robert van der Vooren, projectleider open access van de VSNU ,aan ScienceGuide weten.
Onlangs besloot de VSNU nog om een van de prominente uitgevers, Oxford University Press, de wacht aan te zeggen. “Uitgevers hebben de keuze om mee te gaan in deze ontwikkeling, maar open access wordt hoe dan ook de nieuwe standaard. Met of zonder uitgevers.” Zo stelde Jaap Winters (VU), hoofd van de onderhandelingen destijds. Het lijkt er dus op dat de strijdvaardigheid helemaal terug is in de onderhandelingen.
Voorheen was de wetenschappelijke uitgeversmarkt nog een zogenaamde ‘black box’. Iedere instelling onderhandelde op eigen houtje. “Je hoorde altijd: u heeft echt de allerbeste deal van iedereen, maar die vlieger gaat inmiddels niet meer op”, zegt Van der Voorn, die de toegenomen transparantie als zeer positief bestempeld.
Uiteindelijk betaalt de instelling
Dat de Duitse wetenschappers er momenteel zo hard ingaan is volgens oud-bibliothecaris en open access ambassadeur Leo Waaijers een goede ontwikkeling. “Het geeft een duidelijk signaal af dat je niet met je laat sollen, en reken maar dat de wereld meekijkt.”
Waaijers pleit er ook voor om inderdaad harder in te zetten op de financiële kant van de deals. Waar het in de eerste ronde onderhandelingen nog ging om het forceren van een ontwikkeling op OA moet het volgens hem nu ook om de bedragen gaan. “De deal die is gesloten heeft gewoon meer geld gekost.” Volgens Waaijers is dat niet nodig en levert het bovendien vragen op waar eigenlijk geen goed antwoord op is.
Als onderzoekers hun artikel OA willen publiceren dan kunnen ze dat nu via de afspraken gratis doen in een aantal tijdschriften, terwijl het in andere – vaak van origine OA – bladen luttele duizenden euro’s kost. “Voor de individuele wetenschappers is dat een bizarre situatie, en als je het op een wat groter niveau bekijkt is er maar een conclusie mogelijk: uiteindelijk betalen de instellingen, linksom of rechtsom.”
Ander businessmodel voor Elsevier
Ondertussen gonst het in de hoek van de uitgevers van de berichten dat onder andere Elsevier zich voorbereid op een ommezwaai van hun bedrijfsmodel. Waar nu nog gevochten wordt om OA wil de uitgever zich naar eigen zeggen meer richten op diensten. Een voorbeeld daarvan is de aankoop van het veel gebruikte programma Mendeley, dat een pdf-lezer en referentieprogramma ineen is.
Ook willen Elsevier en anderen zich meer toe gaan leggen op het ontsluiten van Big Data over onderzoek, bijvoorbeeld ten behoeve van overheden. Hippler is hier van op de hoogte maar is er vooralsnog niet van onder de indruk. “Als zij hun businessmodel om willen gooien dan moeten ze dat doen. Ik zie alleen geen directe behoefte voor de applicaties die ze bouwen, en ik denk dat we veel zelf kunnen.”
