Nationaal platform voor open science
“Wetenschappers profiteren van open science doordat zij sneller kennis kunnen nemen van de onderzoeksgebieden van andere onderzoekers, over grenzen van vakgebieden en landen,” schrijft Dekker aan de Kamer. Open science richt zich momenteel op drie zaken: de open toegang van wetenschappelijke artikelen, hergebruik van data en nieuwe evaluatie- en waarderingssystemen in de wetenschap.
Stappen gezet in open access
Volgens Dekker zijn er goede resultaten geboekt op die punten de afgelopen jaren. “In 2013 is open access van publiek gefinancierde wetenschappelijke artikelen op de nationale politieke agenda gezet met als doel het systeem van wetenschappelijk publiceren ingrijpend te veranderen en de omslag te maken naar open access.”
Als resultaat daarvan stelt NWO inmiddels verplicht dat nieuw onderzoek enkel nog gefinancierd wordt als de resultaten open access worden gepubliceerd en maakt de VSNU met ondersteuning van SURFmarket afspraken met de grote uitgevers. “In deze deals worden zowel de kosten voor licenties als de kosten voor open access publiceren in een keer vooraf voldaan en deze kosten liggen niet hoger dan wanneer alleen nog met abonnementsgelden was gewerkt.”
Het voordeel hiervan is volgens het Ministerie van OCW dat individuele Nederlandse auteurs niet zelf afspraken hoeven te maken over open access publiceren. “Met de nu gesloten contracten met zeven van de grootste uitgevers zal in 2018 minimaal 57 procent van de door deze uitgevers gepubliceerde artikelen uit Nederland open access beschikbaar zijn.”
Lange weg met vele hobbels
Het streven naar open access kent echter nog altijd vele hobbels, zo bleek onlangs. WOB-verzoeken van gepensioneerd bibliothecaris Leo Waaijers en student Amos Keestra lieten zien dat universiteiten nog altijd diep in de buidel tasten voor uitgevers en dat veel artikelen nog altijd achter slot en grendel blijven. Er is zogezegd nog een lange weg te gaan.
Niettemin mag Sander Dekker spreken van een geslaagde campagne om open science internationaal op de agenda te zetten. Gedragen door het EU-voorzitterschap heeft Nederland een voortrekkersrol gekregen en vinden de ambities weerklank bij onder meer LERU en de Bill & Melinda Gates Foundation.
Europees is de belangrijkste afspraak die gemaakt is dat open access publiceren in 2020 de norm is. “De route daarnaartoe (groen, goud of anders) kan per land en discipline verschillen, mits het op een kosteneffectieve manier gebeurt en zonder of met zo kort mogelijke embargoperioden.” Ook op het gebied van herbruikbaarheid van data is openheid het uitgangspunt.
“Daarbij geldt het principe “as open as possible, as closed as necessary”. Zo wordt rekening gehouden met toegangsregimes die nodig zijn vanwege intellectuele eigendomsrechten, privacybescherming, veiligheids- en concurrentiemotieven en andere legitieme belangen,” zo schrijft Sander Dekker aan de Kamer.
Hoe nu verder? Sander Dekker stelt in zijn brief dat het grondwerk nu gelegd is met het Europees formuleren van de doelen rond open science. “Het is nu belangrijk om de doelen die Europa zich stelt te vertalen naar concrete acties om open science in Nederland, in samenwerking, te realiseren.”
Nationaal Plan Open Science
Een eerste aanzet daartoe moet het formeren van een brede coalitie vormen die een ‘Nationaal Plan Open Science’ gaat opstellen. Opvallend is dat Sander Dekker – die in zijn brief ook het belang van wetenschappelijke impact benadrukt – naast OCW ook een rol ziet weggelegd voor het Ministerie van Economische Zaken bij de coördinatie van deze coalitie.
“Ik vraag de partijen hierbij te komen tot een heldere verdeling van verantwoordelijkheden en om acties op elkaar af te stemmen. OCW zal de coördinatie van dit plan ter hand nemen, in samenspraak met het ministerie van Economische Zaken. Daarnaast hoop ik dat zo veel mogelijk andere partijen zich bij de transitie zullen aansluiten,” schrijft Dekker.
De staatssecretaris verwacht dat het Nationaal Plan Open Science nog dit voorjaar zal worden vastgesteld en kondigt daarbij een Open Sciende Platform aan dat voortgang van de gemaakte afspraken gaat monitoren. “Daarbij zal de VSNU, als onderdeel van het Nationaal Plan, regelmatig rapporteren over de groei in het aandeel open access publicaties.”
U leest de volledige voortgangsbrief hier
