De hobbelige route naar open science

Nieuws | de redactie
31 mei 2017 | In februari werd het Nationaal Plan Open Science gepresenteerd dat onder meer de ambitie heeft om in 2020 alle Nederlandse publicaties open access te laten zijn. Uiteindelijk is het aan de wetenschapper die stappen te zetten. Op de TU Delft gingen zij daarover het gesprek aan.

In het auditorium van de TU Delft vergeleek staatssecretaris Sander Dekker de ontwikkelingen op het gebied van open science met het Paleis het Loo. Dat paleis dat altijd bewoond is door de Koninklijke familie is sinds 1984 opengesteld voor het brede publiek. “De wetenschap is ook een gebouw. We hebben inmiddels een aantal deuren geopend, maar dat moeten er meer worden.”

Zeker in de tweede periode van zijn termijn als staatssecretaris heeft Sander Dekker zich hard gemaakt voor open access wetenschap. Onder impuls van het Nederlands voorzitterschap van de Europese Unie werd open science een speerpunt van het beleid van Dekker. Gisteren presenteerden Duitsland en Nederland, twee landen waar de onderhandelingen met de uitgevers stroef verlopen, samen een oproep tot snelle actie op het gebied van open science.

Dekker verwees in zijn speech naar de harde onderhandelingen die Nederlandse universiteiten voeren met uitgevers als Cambridge en Oxford University Press. “Het is moeilijk om onderhandelingen te beëindigen, maar als uitgevers echt onwillig zijn is dat soms het beste om te doen.”

Met Oxford wilde het niet lukken, maar met Cambridge werd wel een gouden deal gesloten. “Het is een lopende dialoog, maar ik denk dat open science een niet te stoppen beweging is. Jullie visie en ideeën zijn daarbij van onschatbare waarde”, sprak Dekker de zaal met wetenschappers toe. “Jullie moeten de weg van openheid bewandelen.”

Integrale aanpak van open science

Rector magnificus van TU Delft Karel Luyben benadrukte aan het begin van de conferentie dat open science veel meer behelst dan het streven naar open access. Volgens Luyben zorgt het streven naar open science voor een fundamenteel andere benadering van de wetenschap. Zo is er een veel grotere rol weggelegd voor data stewardship: het goed omgaan met en beheren van data. Bijvoorbeeld door het doorzoekbaar maken.

Samen met een aantal hogescholen is de TU Delft daarom al bezig met het opzetten van onderwijsprogramma’s voor het opleiden van deze ‘data stewards’. “Het gaat niet alleen meer om het analyseren en evalueren van data, maar ook om het goed beheren van de enorme hoeveelheden data. Die ontwikkeling gaat ons de komende tijd echt beïnvloeden.”

Hoewel tegenwoordig niet meer bij een universiteit of hogeschool in dienst is Rosanne Hertzberger wel weer actief in de wetenschap. Zij verbaast zich erover dat als mensen haar artikelen willen raadplegen ze daarvoor betalen. “En dan betaal je niet mij, maar je betaalt uitgevers als Springer of Elsevier. Dat kun je opmerkelijk noemen, frauduleus misschien zelfs.”

Nu Hertzberger op onafhankelijke basis onderzoek gaat doen – haar columns en boeken voorzien in haar onderhoud – is zij voornemens dat volledig open te doen. “Ik wil naar echt real time open science. Iedere gedachte, ieder experiment ook als het mislukt, wil ik vrij delen met iedereen.” Die benadering is niet nieuw, vertelt Hertzberger. Zo doet Rachel Harding op die manier onderzoek naar de ziekte van Huntington

Open kaart spelen

Een volledig open manier van werken gaat in tegen wat voor veel wetenschappers de normale manier van werken is. Eigenlijk is het, om terug te keren naar de analogie van Sander Dekker, het open zetten van alle deuren van het paleis en er tegelijk ook nog rondleidingen in te geven.

“Wetenschappers hebben van zichzelf nogal de neiging om hun kaarten tegen de borst te houden”, vertelt Hertzberger. “Ze zijn bang gescoopt te worden”. Dat betekent zoveel als dat andere onderzoekers uiteindelijk eerder met de zelfde resultaten met de eer gaan strijken via een publicatie. “Het is toch raar dat we dat erg vinden. Je doet toch wetenschap om de wereld beter te maken, dan is het toch juist mooi als anderen ook met jouw onderwerp bezig zijn?”

Het zijn veelal cultureel bepaalde normen die het streven naar echte open science in de weg staan, ziet Hertzberger. Zij werd daarin gesteund door John-Alan Pascoe, onderzoeker aan de TU Delft. “We hechten misschien wel te veel waarde aan het als eerste zijn met wetenschappelijke resultaten”, stelde Pascoe die de voordelen van de competitieve aard van de wetenschap daarmee in twijfel trok.

Onder de Twitter-hashtag #realtimescience probeert de Delftse luchtvaartwetenschapper zoveel mogelijk van zijn wetenschappelijke bevindingen te delen. Dat gaat verder dan zomaar de verzamelde data online zetten. “Als je echt wil dat er iets met die kennis gebeurt, is er meer nodig. Ik schrijf bij mijn data ook zogeheten readme-files, zodat mensen die data ook kunnen interpreteren.”

Wim van den Doel die namens NWO bij de conferentie aanwezig is, benadrukt dat momenteel slechts 18 procent van de open data echt bruikbaar is voor andere wetenschappers. Er zijn dan ook nog wat stappen te zetten om echt succes te maken van open science. Een eerste aanzet wordt daartoe gegeven door Duitsland en Nederland in het position paper dat zij schreven.

Iedereen in de European Open Science Cloud

“Het is nu tijd voor actie”, schrijven Dekker en zijn Duitse collega Georg Schütte. Zij roepen de lidstaten van de Europese Unie op om actief mee te doen aan het bewerkstelligen van de European Open Science Cloud. Deze cloud “is een unieke kans voor Europa om een betrouwbare en open omgeving te creëren waar Europese wetenschappers met hun data aan de slag kunnen”, zegt Schütte.

In het position paper pleiten Duitsland en Nederland er voor om aan te sluiten bij het GO FAIR initiatief. Dat plan stelt dat data Findable, Accessible, Interoperable en Reusable (FAIR) moet zijn. Dekker en Schütte spreken dan ook de hoop uit dat over twee jaar de principes van GO FAIR volledig geïntegreerd zijn in de European Open Science Cloud en dat de meerderheid van de EU-lidstaten daarin participeert.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK