Universiteiten hebben hun vastgoed op orde
In het verleden was er nogal eens discussie over het risico dat universiteiten onnodig zouden lopen met hun vastgoedportefeuille. Ook vanuit de Kamer kwam er kritiek. De SP kwam meermaals met het voorstel om het ministerie van OCW weer verantwoordelijk te maken voor de huisvesting van universiteiten en hogescholen, zoals 20 jaar geleden nog het geval was. De budgetten voor universiteiten zijn toen met €77 miljoen verhoogd om herinvesteringen te kunnen doen. Er was toen veel kwaliteitsverschil in de vastgoedvoorraden van universiteiten. Toen was al duidelijk dat er veel geïnvesteerd zou moeten worden in de herwaardering van het vastgoed van universiteiten.
Vastgoed grote post op begrotingen
De Rekenkamer heeft nu gekeken hoe deze transitie twintig jaar later vorm heeft gekregen en hoe universiteiten zelf omgaan met het vastgoedbeheer. De Rekenkamer heeft zes universiteiten onderzocht. De universiteiten van Maastricht, Tilburg, Twente, Wageningen, Utrecht en Leiden. De in het onderzoek geselecteerde universiteiten geven een goed beeld van de variëteit van het vastgoed van de universiteitswereld: van historische panden tot aan hypermoderne gebouwen, in eigendom van de instelling of gehuurd. Komende jaren staat er voor alle universiteiten nog een vastgoedinvestering op stapel van €3 miljard. Vastgoed behoort daarmee na personeelslasten tot de grootste kostenpost van universiteiten.
De Rekenkamer concludeert dat het vastgoedmanagement van universiteiten op orde is, maar het kan beter. Dat geldt ook voor het toezicht op het vastgoedbeheer door de raden van toezicht. De Rekenkamer pleit ook voor meer eenduidigheid in de manier waarop de universiteiten zich verantwoorden. Dan kunnen instellingen zich beter dan nu met elkaar vergelijken en leren van elkaars aanpak.
Grensbedrag voor toestemming varieert aanzienlijk
De Algemene Rekenkamer beveelt de universiteiten wel aan om allereerst te zorgen dat er een actuele vastgoedstrategie is. Daarnaast is het zaak de checks-and-balances te versterken bij besluitvorming over vastgoed, zoals de rol van de raad van toezicht en de interne auditafdeling.
Ook blijkt uit het onderzoek dat de rol van de Raad van Toezicht per instelling nogal kan verschillen. Zo mag het CvB van Utrecht uitgaven doen aan het vastgoed tot €20 mln. zonder toestemming te vragen aan de RvT, terwijl het CvB van de Universiteit Leiden vanaf €5 mln. toestemming dient te vragen. Over het hoge grensbedrag bij de UU zegt de Rekenkamer: “Hierdoor bestaat het risico dat er diverse investeringen worden gedaan die gezamenlijk een groot beslag op de jaarlijkse begroting leggen, zonder dat de RvT hierbij vooraf is betrokken.”
De Algemene Rekenkamer vraagt ook aandacht voor de flexibiliteit in de vastgoedportefeuilles. Die flexibiliteit is van belang, omdat de Algemene Rekenkamer vaststelt dat het schatten van studentenaantallen lastiger is geworden. Dit komt doordat het onderwijsaanbod voor studenten ‘steeds competitiever en internationaler’ wordt.
Universiteiten zijn voorzichtig
De zes onderzochte universiteiten hebben, zeker voor de jaren na 2020, voorzichtig geschat. Dit is enerzijds verstandig, omdat ze zich zo niet rijk rekenen. Het betekent wel dat voldoende flexibiliteit in de vastgoedportefeuille belangrijk is, zodat de universiteiten zo nodig ook goed in kunnen spelen op een grotere toestroom van studenten dan verwacht. Verder beveelt de Algemene Rekenkamer aan om het inzicht in de bezettingsgraad van zowel onderwijs- als werkruimten te verbeteren. Daarbij wordt gewezen in het rapport naar het hoge territoriale gebruik, omdat academici sterk hechten aan individueel territorium en hun tevredenheid over het werk eraan gekoppeld is.
Naast het onderzoek heeft de Algemene Rekenkamer een handreiking gemaakt met de basisprincipes voor goed vastgoedmanagement. De handreiking is bedoeld als hulpmiddel voor bestuurders van alle publieke organisaties bij het opstellen van een vastgoedstrategie en voor raden van toezicht bij de controle op het vastgoedmanagement. Ook staat er in welke factoren moeten worden meegenomen bij de opzet van een risicoprofiel voor de eigen organisatie.
De minister is blij met dit rapport. Zij onderschrijft de analyse van het vastgoedmanagement en de checks-and-balances die bij het nemen van vastgoedbeslissingen van belang zijn. OCW ziet het rapport en de aanbevelingen als een waardevolle aanvulling op de stappen die op dit terrein reeds zijn gezet.
