“We zijn een heuse ICT-organisatie geworden”
Hoe ziet Hans Schutte de rol van DUO als datagigant?
Met zijn meer dan 3000 medewerkers is DUO inmiddels bijna even groot als het ministerie OCW zelf. De fusie van de oude IB-groep en de Centrale Financiële Instelling draagt een reeks aan verantwoordelijkheden in de uitvoering en wordt sinds een jaar geleid door Hans Schutte. “Wat je merkt is dat DUO echt de schakel tussen de spelers in het Nederlandse onderwijs. Alles komt hier samen.”
Wat Schutte het meest is opgevallen is de grote hoeveelheid kennis bij de organisatie, dat verbaast hem nog elke dag. “DUO is echt een goed georganiseerde club. Er zijn hier mensen die 30 jaar geschiedenis van de studiefinanciering kennen, of medewerkers die alle scholen in een bepaalde regio kunnen opnoemen.” Een interview over de groeiende rol van de uitvoeringsorganisatie, niet in de laatste plaats als een van de grootste databeheerders in Nederland.
Data van 6 miljoen burgers in beheer
“We zijn inmiddels een heus ICT bedrijf geworden,” zegt Schutte die benadrukt dat er inmiddels immens veel data in beheer is bij DUO. “Wij hebben in totaal de data van zo’n zes miljoen burgers en duizenden instellingen in beheer.” Zo is er voor het bepalen van de hoogte van een aanvullende beurs ook informatie over het inkomen van de ouders en eventuele stiefouders nodig. Per inschrijving wordt er dus van minimaal drie personen data verzameld en beheerd.
Die aantallen zullen de aankomende jaren alleen maar toenemen voorspelt Schutte. Momenteel staan er zo’n 800.000 studenten ingeschreven bij DUO, en daar bovenop staan nog eens 800.000 mensen geregistreerd als terugbetaler. “Er wordt nu meer geleend, en de aflostermijn was 15 jaar en wordt 35 jaar. Afgestudeerden zitten straks dus ook veel langer in het systeem.”
Per jaar maakt de dienst €30 miljard over aan schoolbesturen, en € 5,7 miljard aan studenten. Ook wordt er inmiddels een miljard euro per jaar in aflossingen geïncasseerd. “Die bedragen zullen zeker nog oplopen in de aankomende tijd.” Wat dat betreft lijkt de omzet van DUO nog het meest op die van een grote bank. “De totale schuld is nu meer dan €17,5 miljard en loopt op met twee miljard per jaar. Over acht tot tien jaar zal dat naar verwachting stabiliseren”. Aan DUO de schone taak om dit alles ook weer terug te halen.
Een paar weken op zwart
We treffen Schutte op het moment dat DUO bezig is met een van de grootste ICT-operaties ooit. Deze april staat DUO een maand op zwart. De data uit het oude systeem van de IB-groep moet worden overgezet naar een geheel nieuwe database. “Het huidige systeem komt uit de jaren ’80. Dat kun je overzetten zonder een zogenaamde ‘freeze’ maar dan kost het wel heel veel tijd.”
Michiel Steegers is voorzitter van de nieuwe jongeren adviesraad van DUO, deze adviseert onder andere over de communicatiestrategie rondom de freeze. Hij ziet wel in dat er een flinke klus te klaren is. Steegers: “Wij zijn bij DUO gaan kijken, bij het oude systeem, en daar zag ik mensen achter computers zitten waar nog BIOS-achtige software op draait.” Natuurlijk is het de bedoeling dat DUO hierdoor gebruiksvriendelijker wordt voor studenten, “maar ik gun het de medewerkers van DUO ook wel” zegt hij. In aanloop naar de ‘freeze’ heeft de jongeren adviesraad meegedacht over de communicatiestrategie. “Die hebben we per doelgroep zo doeltreffend mogelijk gemaakt, en volgens mij is iedereen nu wel op de hoogte.”
Kritiek op de beperkte bereikbaarheid is er zeker. Toch is er binnen het project, dat al twee keer zo duur uit is gevallen als aanvankelijk begroot, volgens Schutte geen ruimte om aan alle wensen tegemoet te komen. “Natuurlijk kan zo’n operatie ook zonder ‘op zwart’ te gaan. Die luxe kunnen commerciële partijen zoals een bank zichzelf wellicht veroorloven, maar DUO niet. Wij kunnen niet zeggen ‘ach, dan betalen we nog eens honderd miljoen euro extra aan een nieuw systeem’, het gaat hier om belastinggeld.”
DUO heeft het overzetten van de circa tien miljard datapunten in aanloop naar deze transitie drie keer getest. “In de laatste poging zaten geen fouten meer, dus we gaan ervan uit dat het deze keer helemaal goed gaat.” Schutte benadrukt met klem wat hij het belangrijkste vindt in deze transitie. “Wij moeten een betrouwbare overheid zijn, en mensen moeten hier zo min mogelijk last van hebben. Het zal even vervelend zijn maar als het echt misgaat dan kunnen studenten hun maandelijkse bedrag gewoon bij de balie van DUO ophalen.”
DUO als databoer
Naast de grote hoeveelheden aan financiële data verzamelt en beheert DUO ook steeds meer informatie over het onderwijs zelf. Op de site Onderwijsdata.nl is over een groot aantal onderwerpen informatie beschikbaar, van de kasstromen van instellingen tot het personeelsbestand van een vo-school. “We willen door middel van zo’n site laten zien dat we een transparante overheidsorganisatie zijn, en moedigen mensen aan om met die data aan de slag te gaan.”
Toch maakt DUO niet alle data openbaar, zo staat er bijvoorbeeld geen informatie over studieleningen op de site. Volgens Schutte moet DUO de vraag volgen, en hem niet zelf stellen. Een goed voorbeeld is volgens hem het recente rapport van de Rekenkamer. Dat bracht in kaart welk deel van het studievoorschot daadwerkelijk al was besteed aan onderwijsinvesteringen. “Wij hebben de gegevens aan de Rekenkamer gegeven, en dan is het aan de onderzoekers daar om die cijfers te proberen te duiden. Daar hebben wij de mensen niet voor, de mensen hier moeten die informatie zo goed mogelijk aanbieden.”
“Als we verder gaan dan dat, dan zouden we een hele andere organisatie worden, dan moet ik hier ook een kleine Rekenkamer optuigen.” In die route ziet Schutte geen heil, ook niet in de toekomst. “Dan gaan dingen door elkaar heen lopen.” Ter verduidelijking zegt hij dat het geen kwestie van “niet kunnen” is. “Het is de vraag wiens taak het is. Volgens mij zijn we heel goed in de kerntaken die we nu doen, als we dat goed doen dan gebeuren er ook de juiste dingen mee.”
Privacy
Wat betreft het gebruik van data werd DUO onlangs nog in het gelijk gesteld door de Hoge Raad. Om fraude met de OV-kaart tegen te gaan had de dienst reisgegevens opgevraagd bij het particuliere bedrijf TransLink dat de data beheert. Ondanks het vooraf ingewonnen juridische advies kwam de organisatie toch in de problemen. DUO heeft er in ieder geval een ding van geleerd zegt Schutte. “Wij weten nu dat we niet meer in zo’n grijs gebied terecht willen komen.”
In de jongerenraad is er ook gesproken over deze casus. Daar werd gemengd gereageerd op het gebruik van data voor handhavingsdoeleinden. Steegers: “Enerzijds moet je daar heel erg mee oppassen, als het wettelijk niet mag dan moet je het niet doen, en ook niet mee experimenteren. Maar als je mensen ermee kunt helpen, bijvoorbeeld bij het vinden van een baan, dan moet je er ook niet te bang voor zijn. Maar overleg het dan in ieder geval wel heel goed met de studentenorganisaties.”
Binnenkort wordt de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) ingevoerd De AVG vervangt de vorige Wet op de bescherming Persoonsgegevens. De nieuwe wet legt over het algemeen strengere restricties op aan verwerkers van privacygevoelige informatie. DUO is hier een voorbeeld van maar ook hoger onderwijsinstellingen vallen onder de AVG. , waardoor DUO nog een slag scherper moet zijn op de privacybescherming. “Daarmee zijn de richtlijnen nog strenger geworden, bijvoorbeeld over het aanleveren van informatie aan de Belastingdienst of het UWV.” Over een maand moet DUO klaar zijn voor de AVG, en volgens Schutte gaat dat lukken.
Zorgvuldig omgaan met data over studenten
In het uitbreiden van de dienstverlening van DUO ziet Schutte veel kansen om door data meer zicht te krijgen op wat werkt. Toch wil hij terughoudend opereren. “We houden in de gaten wat maatschappelijk gevoelig ligt en daar springen we extreem voorzichtig mee om.”
Collegegeldhalvering
Op hetzelfde moment dat DUO een grote ICT-overstap maakt staat de dienst alweer voor de volgende opgave, namelijk de halvering van het collegegeld. Een majeure operatie, want niet alleen moet er aan de studentkant iets veranderen, maar ook aan de instellingenkant. Instellingen lopen door deze regeling geld mis, namelijk die helft van het collegegeld die studenten niet aan ze overmaken. “Dat krijgen ze gecompenseerd van het Rijk. Dat gaat DUO doen en dat zit allemaal al in het systeem verwerkt.”
Schutte is er trots op dat DUO zo snel kon schakelen in deze zaak. “We hebben daar aan de voorkant heel goed naar gekeken, en de minister ook geadviseerd.” Hij vertelt dat er al tijdens de onderhandelingsfase van Rutte III contact is geweest over dit onderwerp. “Er is wel even geïnformeerd of dit uitvoerbaar was.” Sindsdien heeft de organisatie op volle sterkte gewerkt om het daadwerkelijk mogelijk te maken. “Dit was echt een urgente wens van de minister.”
De vraag of een collegegeldhalvering daadwerkelijk effect zou hebben op de studentenaantallen en studiekeuze heeft DUO dan weer niet gehad van het nieuwe kabinet. Op de vraag of DUO daar data over aan zou kunnen leveren antwoordt Schutte onomwonden positief. “Maar natuurlijk, als hier bijvoorbeeld een vraag over komt van het beleidsdepartement of vanuit de Kamer, dan kunnen we die data zo aanleveren.”
