Nederland blijft middenmoter qua investeringen in onderzoek

Alleen vanuit Europa kan het Nederlandse R&D meer investeringen verwachten

Nieuws | door Sicco de Knecht
23 april 2018 | Ook met de investeringen van Rutte III zit er geen groei in de totale Rijksbijdrage voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie. Het ziet er dan ook niet naar uit dat de Europees afgesproken 2,5% er van zal komen. Dat is de hoofdconclusie van het jaarlijkse overzicht van het Rathenau Instituut.

Elk jaar brengt het Rathenau Instituut de Totale investeringen in Wetenschap en Innovatie (TWIN) in kaart. Hierin wordt uitgelegd wat de investeringen vanuit overheid, bedrijfsleven en overige bronnen in R&D en innovatie zijn, en wat de (verwachte) ontwikkelingen op de middellange termijn zijn.

In de editie van dit jaar zijn ook de geplande investeringen en uitgaven van het kabinet Rutte III meegenomen. Daaruit blijkt dat een aantal ministeries, waaronder Economische Zaken en Klimaat en OCW investeren, maar dat onder andere Volksgezondheid, Welzijn en Sport, en Infrastructuur en Milieu drastisch bezuinigen op deze posten. Als er hoop is op groei, dan moet deze uit Europa komen.

De contraconjunctuur

Het was de grote vraag tijdens de crisis: moeten we nu juist meer investeren in onderzoek en ontwikkeling, of kunnen we ons dat momenteel niet permitteren? In Europa prezen velen op dit punt het beleid van Merkel bij de oosterburen. Daar werd in tijden van laagconjunctuur juist geïnvesteerd, terwijl in Nederland de investeringen uitbleven. Toch levert het beide landen min of meer hetzelfde resultaat op wat betreft overheidsinvesteringen. Een positie in de middenmoot van de internationale vergelijking waar beiden ruwweg 0,9% van hun bbp Het bruto binnenlands product (bbp) is de totale geldwaarde van alle in een land geproduceerde finale goederen en diensten gedurende een bepaalde periode (meestal een jaar). uitgeven aan overheidssteun voor R&D en Innovatie Voor Nederland geldt hier dat ook de fiscale overheidssteun is meegerekend. Dit percentage is in Nederland 0,15% van het bbp. .

Wat betreft de verwachtingen voor de toekomst is de meest illustratieve conclusie uit de factsheet waarschijnlijk de uitspraak: “De aanvullende investeringen dempen de daling in de overheidsuitgaven als percentage van het bbp, maar keren hem niet.” Dat heeft er vooral mee te maken dat de economie ondertussen al weer aardige groei laat zien, terwijl de investeringen in R&D en innovatie niet boven verwachting doorgroeien. Zonder de investeringen van het kabinet Rutte III zou de directe overheidssteun van 0,70 naar 0,61 vallen. Dit wordt door de investeringen afgezwakt tot 0,67.

Belangrijk is om op te merken dat van de €400 miljoen (vanaf 2020) die de overheid uittrekt voor investeringen, de helft loopt via EZK. De kans is daardoor kleiner dat dit bij universiteiten en onderzoeksinstituten terechtkomt. Eerder al maakte minister van Engelshoven bekend hoe ze de €200 miljoen die via OCW zal worden verdeeld zal inzetten. In de analyse van het Rathenau Instituut zijn de doelmatigheidsbezuinigingen nog niet meegenomen omdat onduidelijk is tot in hoeverre deze de onderzoeksinzet zullen beïnvloeden.

Met de kaasschaaf over de kennisinstituten

Zoals gezegd dalen bij een aantal ministeries de uitgaven in R&D en dat heeft gevolgen, met name voor de publieke kennisorganisaties. Zo dalen de uitgaven op het ministerie van Infrastructuur en Milieu tussen 2016 – 2022 met €8.3 miljoen. Een daling van 12% die directe gevolgen heeft voor het KNMI, Deltares en het Planbureau voor de Leefomgeving. Bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport gaat het zelfs om 13% van de R&D-begroting (€29.8 miljoen).

Het Rathenau Instituut bevestigt dat de kennisinstituten de afgelopen jaren vaker het kind van de rekening zijn geweest. Eerder al vroegen zij om aandacht voor de belangrijke doch precaire positie van deze instituten. Gezien het feit dat het directe agentschappen van de overheid zijn is dit op zich niet anders dan bij andere ‘uitvoeringsorganisaties’, en het is de vraag wie zich hard wil maken om dit tij te keren.

Europese perspectieven

Waar de investeringen vanuit de nationale overheid niet zullen groeien is de verwachting van het Rathenau wel dat er vanuit Europa meer geld zal komen. Nederlandse onderzoekers zijn met een honoreringspercentage van 16% al zeer effectief in het binnenhalen van Europese beurzen. In absolute getallen houdt dit in dat Nederland de afgelopen jaren zo’n €600 tot €700 miljoen uit het Horizon 2020 programma heeft weten te halen.

Als het succes van de Nederlandse onderzoekers aan blijft houden, waar het in de eerste overzichten van 2018 op lijkt, dan blijft dit een belangrijk onderdeel. Als het bij de volgende EU-begroting werkelijk neer zal komen op bijna een verdubbeling van middelen in het volgende kaderprogramma (van €70 – €120 miljard) dan zal het aandeel Europees geld in de totale R&D-begroting nog flink stijgen.

De vraag die daarbij door velen wordt gesteld is of het aanhoudende ‘succes’ van de Nederlanders binnen de Europese kaderprogramma’s aan zal houden. Er zijn met name zorgen over de houdbaarheid van grote onderzoeksinfrastructuur op de lange termijn. Daarnaast leggen Europese beurzen via de matching een groot beslag op de totale begroting van instellingen.

Binnen deze context is het ook interessant dat Nederland op Europees niveau heeft afgesproken om 2,5% van het bbp uit te geven aan R&D en innovatie. Het gaat daarbij om directe en indirecte financiële steun, vanuit de overheid, onderzoeksinstellingen en bedrijven. De prognose van het Rathenau is dat de overheidsbijdrage tussen 2016 – 2022 af zal nemen van 0.91 naar 0.79%, terwijl de absolute investering toeneemt.

De huidige verhouding tussen overheid|bedrijfsleven|overig in Nederland is 1:1,5:0,6. Als de Europese doelstelling moet worden behaald, dan houdt dit in dat de Nederlandse overheid er de komende jaren nog eens €1,9 miljard tegenover zal moeten stellen. Dat is echter niet het geval, en het ziet er dan ook naar uit dat de 2,5% norm niet zal worden gehaald.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK