Veni-ontvanger is kip met gouden eieren

Interview | door Sicco de Knecht

25 april 2018 | "Als er een ding is waarover na moet worden gedacht, dan is het om juist met kleinere beurzen te werken.” Dat is wat onderzoeker Thijs Bol (UvA) als belangrijkste aanbeveling kan doen aan NWO als de organisatie het Mattheüseffect wil bestrijden.

Al enige tijd zingt het mantra rond in de wereld van de subsidies voor onderzoek: ‘de rijken worden rijker, de armen worden armer’. Toch was er tot voor kort geen hard bewijs voor deze stelling. Maar nu wel. Afgelopen maandag publiceerde Thijs Bol (Universiteit van Amsterdam) met zijn collega’s een artikel waarin het zogenaamde Mattheüs-effect voor de Nederlandse en Europese beurzen wordt aangetoond.

Specifiek laten Bol en zijn collega’s zien dat het verkrijgen van een grote onderzoeksbeurs, in dit geval een Veni, het verschil maakt voor het verkrijgen van de volgende subsidie. Wat de ‘winnaars’ en ‘verliezers’ in de tussentijd publiceren heeft geen effect op deze kansen. “Ik vind het heel vervelend om deze resultaten te brengen als dat betekent dat onderzoekers nog meer druk gaan voelen,” zegt Bol “Maar ik denk wel dat het de realiteit is.” Wij vroegen nog even door.

Jullie resultaten laten ook zien dat het verkrijgen van een beurs zeer bepalend is voor het verkrijgen van een volgende beurs. Ze laten ook zien hoe belangrijk het is voor carrière van onderzoekers.

“Zeker, de overgang van een tijdelijk naar een vast contract is een cruciaal moment in de carrière van een onderzoeker. Die hangt niet op een Vidi, en ook niet op een Vici, die hangt op een Veni. We zouden ervoor moeten zorgen dat het effect op het personeelsbeleid hiervan minder groot wordt.”

“Je kunt natuurlijk stellen dat het ‘maar beurzen’ zijn. En je kunt ook zeggen dat iemand ook ‘gewoon wetenschapper’ kan zijn zonder al te veel extern geld. Maar dat is gewoon niet waar. Je ziet een heel groot verschil tussen de kans dat je hoogleraar wordt als je wel of geen Veni hebt gekregen. Het is een factor 1,5 verschil. Het levert voordelen in de academische hiërarchie.”

“Ik neem toch aan dat NWO inmiddels op de hoogte is van hoe bepalend beurzen zijn voor de vraag of iemand wel of geen promotie maakt. Ze hebben nota bene ook gewoon beurzen zoals het Aspacia Aspasia moet ervoor zorgen dat meer vrouwelijke universitair docenten doorstromen naar het niveau van uhd of hoogleraar. Wanneer een vrouwelijke applicant net buiten de boot valt bij een beursronde kan deze op voorwaarde van een vaste aanstelling op een universiteit een beurs krijgen van 100.000 euro. programma die wel degelijk ingrijpen op het personeelsbeleid van een universiteit.”

“”Ik neem toch aan dat NWO inmiddels op de hoogte is van hoe bepalend beurzen zijn voor iemands carrière.””

Ook een van de recent aangekondigde maatregelen van NWO, waaronder de Inbeddingsgarantie NWO heeft besloten om de wetenschappelijke inbedding van een project voortaan mede als criterium mee te nemen in de beoordeling van onderzoeksvoorstellen in de Vernieuwingsimpus. Daartoe dient één instelling de garantie af te geven, dat bij toekenning van het project de betreffende universiteit een inbeddingsgarantie afgeeft via toezegging van een functie, passend bij het stadium van de kandidaat, zoals een tenure track-positie bij toekenning van het Vidi-project. De garantie wordt afgegeven door de instelling waar het onderzoek zal worden uitgevoerd (de huidige instelling, of een andere instelling). zijn wat Bol betreft voorbeelden van dit ingrijpen op personeelsbeleid. “Ik vind dat overigens ook heel gevaarlijk. En door die exclusieve beurzen uit de delen creëer je een exclusieve club binnen een afdeling. Die ‘winnaars’ belanden op een ander pad en zijn door hun middelen ook interessanter voor een instelling.”

Eigenlijk is het dus ronduit onaantrekkelijk om onderzoekers zonder beurs een baan te geven?

“Ja, laten we er duidelijk over zijn dat een universiteit ook geen eindeloze middelen heeft om mensen aan te stellen. Dus als er iemand met eigen geld voorbijkomt dan is dat hartstikke aantrekkelijk. Dat levert publicaties, promotiepremies en zo verder op. Dat zijn allemaal prikkels die ervoor zorgen dat deze mensen heel erg gewild zijn.”

“Ik hoop niet dat mijn onderzoek dit effect versterkt. Want wij laten zien dat het binnenhalen van onderzoekers met een Veni ook betekent dat je de kans vergroot dat er in het vervolg meer beurzen worden binnengehaald op jouw afdeling.”

Een kip met gouden eieren?

“Een kip met een grotere kans op gouden eieren. Want er is natuurlijk alsnog een grote groep onderzoekers die na hun Veni geen Vidi binnenhalen.

En die onderzoekers die dus de boot missen in eerste instantie. Nemen die dan niet ook gewoon een afslag naar een rustiger leven, zonder al die druk?

“Dat is nog maar de vraag, want op veel plekken worden ook zij geacht steeds mee te blijven dingen naar externe beurzen. Dat terwijl ze dus duidelijk veel minder kans hebben om er een te krijgen. Er is wel een verschil in hoe vaak deze groep een beurs aanvraagt in vergelijking tot de Veni-honorairen, maar 40% blijft gewoon meedingen naar een externe beurs. Ze willen echt wel een post doc of een promovendus om op hun project te laten werken.”

Een gedachte die op borrels vaak wordt uitgesproken is dat na afwijzing voor een beurs vrouwen het eerder op zouden geven dan mannen. Hebben jullie daar bewijs voor gevonden?

“Ja, dat is inderdaad een veronderstelling die veel mensen hebben. Dat komt denk ik doordat er door experimenteel economen dergelijk onderzoek is gedaan waaruit dit zou blijken. Wij verwachtten ook te vinden dat disproportioneel veel vrouwen in een volgende ronde niet meer mee zouden doen. Dat was totaal niet wat wij vonden, we vonden geen enkel verschil op basis van gender. Ik denk zelf dat de reden hiervoor is dat we al naar een hele specifieke groep onderzoeker kijken, die al meerdere selecties hebben doorstaan.”

“Waar we wel verschillen zien is in de verdeling van de beurzen an sich. Rond de toekenningsgrens zien we wel een hele bijzondere verdeling in de toekenningen, namelijk dat er net boven de grens opvallend veel vrouwen zitten, terwijl die verdeling bij mannen anders is. Dat is waarschijnlijk het gevolg van het proactieve genderbeleid van NWO, waarbij bij gelijke scores de vrouw wordt bevoordeeld boven de man.

Als je kijkt naar de maatregelen en de strategie van NWO, ben je er dan gerust op dat ze zullen komen met een fatsoenlijke strategie?

“Wat hun plannen nu precies zijn, daar is NWO eigenlijk nog niet zo duidelijk over. Dat vind ik wel raar, want ze weten inmiddels echt al wel een tijdje van deze situatie dus dat ze het nog niet in kaart hebben gebracht is dat ronduit vreemd. Sterker nog, een deel van de data die wij hebben gebruikt is hun eigen data, en wij hebben tussentijds ook onze bevindingen met ze gedeeld. Misschien zijn ze er op de achtergrond heel druk mee bezig. Dat zou goed zijn want ik krijg de laatste dagen enorm veel reacties binnen van mensen die vinden dat dit niet is zoals het zou moeten.”

“”Als er een ding is waarover na moet worden gedacht is het om juist met kleinere beurzen te werken.””

“De plannen die er wel zijn doen volgens mij het tegenovergestelde van wat er moet gebeuren. Plannen als grotere beurzen voor senior onderzoekers, en talentprogramma’s die verdwijnen bij NWO Sociale en Geesteswetenschappen zijn nu net het tegenovergestelde. Als er een ding is waarover na moet worden gedacht is het om juist met kleinere beurzen te werken.”

Waarom gebeurt dat nog niet?

“Dat lijkt me ook de fundamentele vraag voor NWO. Er is weinig tot geen wetenschappelijk onderzoek gedaan dat laat zien dat innovatie het meest effectief tot stand komt als je grote hoeveelheden geld aan een paar mensen geeft. De meeste studies laten juist zien dat het veel efficiënter is om veel mensen een beetje geld te geven. Dat komt doordat je niet kunt voorspellen waar de volgende innovatie vandaan zal komen.”

“Iedereen, ikzelf incluis, wil investeren in excellente onderzoekers die de potentie hebben om goed onderzoek te doen. Maar identificeren wie dat zijn en welke ideeën leiden tot innovatie is natuurlijk niet zo makkelijk.” Bovendien, zo voegt Bol eraan toe, is wat dat betreft het succes van de vernieuwingsimpuls niet aangetoond. “Peter van Besselaar heeft dat al een keer onderzocht. Uit zijn analyse bleek dat mensen die een Veni binnenslepen niet meer gaan publiceren of vaker geciteerd worden. Zelf hebben wij dat ook geanalyseerd, en ook wij zien dat er geen gat ontstaat tussen de ‘winnaars’ en de ‘verliezers’ op dit vlak. De toegevoegde waarde van die Veni blijft discutabel.”

“Het lijkt me gewoon een verkeerde beweging om steeds meer geld in de handen van steeds minder onderzoekers te leggen. Maar waar het natuurlijk ook aan ligt is dat meer kleine beurzen verstrekken gewoon meer administratie en bureaucratie kost aan de kant van NWO. Op dit moment hebben 500 mensen een Veni-aanvraag ingediend bij SGW, dat is ook gewoon heel veel. Maar dan moet je maar na gaan denken over efficiëntere methoden want het zou nooit zo moeten zijn dat administratieve argumenten goede wetenschap in de weg komen te staan.”