Europese Commissie scherpt ambities Open Science aan

In een zogeheten ‘Commission Recommendation’ heeft de Europese Commissie haar aanbevelingen met betrekking tot het beschikbaar maken van publiek gefinancierde wetenschap herzien. De Commissie stelt dat lidstaten “duidelijk beleid moeten schrijven en implementeren voor het open access aanbieden van wetenschappelijke publicaties die publiek gefinancierd zijn.” Dat betekent dat er concrete doelen geformuleerd moeten worden en duidelijk moet worden gemaakt waar de verantwoordelijkheden liggen. Wat opvalt is dat de discussie zich nu aan het verbreden is van open access naar Open Science.

Ook moeten de plannen financieel onderbouwd worden. Dit houdt onder andere in dat er beslissingen gemaakt moeten worden over het budget voor open access en het handhaven op naleving van de afspraken die er gemaakt zijn omtrent open access publiceren. Over concrete maatregelen daartoe wordt in de notitie van de Commissie niet gesproken.

In Nederland wordt al sinds Nederland dit op de Europese agenda zette werk gemaakt van de Europese ambities. Zo werd Karel Luyben begin dit jaar benoemd als Nationaal Coördinator Open Science. “We willen toe naar vrije toegang, dat iedereen gratis de resultaten van wetenschappelijk onderzoek kan lezen,” stelde Luyben eerder in gesprek met ScienceGuide. “Het zou kunnen via de bestaande uitgevers, maar niet als er zo veel geld bij hen aan de strijkstok blijft hangen.”

Over tien jaar noemen we open science gewoon science

Ook in de nieuwe aanbevelingen spreekt de commissie over eventueel nieuwe mogelijkheden van distributie buiten de wetenschappelijke tijdschriften om. Onder meer in Duitsland wordt door het Max Planck Gesellschaft serieus nagedacht over een eigen pubicatieplatform. Het belangrijkst is dat onderzoek bij voorkeur op het moment van publiceren vrij toegankelijk wordt voor iedereen.

NWO moet nieuwe communicatievormen gaan financieren

De nieuwe aanbevelingen betekenen ook dat het werk aan de winkel is voor onderzoeksfinanciers als NWO. Zo moeten deze gaan toezien op het naleven van open access verplichtingen van wetenschappers en moet er geld vrijgemaakt worden voor “de transparante en non-discriminatoire verspreiding van wetenschap via verschillende kanalen, waaronder digitale infrastructuren als wel nieuwe, experimentele manieren van wetenschappelijke communicatie.” Momenteel heeft NWO dit in de eisen van haar beurzen opgenomen, maar kan het de naleving nog niet garanderen.

Ook Robert-Jan Smits die onlangs door Jean-Claude Juncker werd benoemd tot aanjager van het Europese open access programma, stelde onlangs in een interview dat hij de lidstaten en betreffende onderzoeksfinanciers gaat houden aan de samen vastgestelde ambities. “De Europese ministers hebben allemaal hun akkoord gegeven, nu wordt het tijd om het ook in de praktijk te brengen. Ik ga er als een bulldozer tegenaan.”

Interview Robert-Jan Smits over open access

Smits stelde in gesprek met ScienceGuide tevens dat er bij Nederlandse universiteiten nog wel het een en ander moet gebeuren op het gebied van data management. “Wat me mateloos ergert aan universiteiten is dat we in Europa nu op zoek zijn naar 400.000 data scientists, maar er is geen enkele universiteit waar je hierin een diploma kunt krijgen. Het moet een discipline worden waarop je kunt afstuderen”, verzuchtte de special envoy open access.

Landelijke plannen voor datamanagement

Die boodschap lijkt ook de Europese Commissie nu af te geven in de richtlijn voor de lidstaten. De landen moeten er voor gaan zorgen dat datamanagement planning standaard een onderdeel wordt van het wetenschappelijke proces. Bovendien moet daar al mee worden begonnen als data verzameld of gegenereerd wordt.

Voor onderzoeksfinanciers betekenen de aanbevelingen van de Commissie dat zij ervoor moeten gaan zorgen dat wetenschappers ondersteuning krijgen op het gebied van datamanagement. “Specifiek voor wat betreft de ontwikkeling van goede datamanagement planning en het gebruik van digitale infrastructuren die de toegang tot en het bewaren van data ondersteunen.”

Er wordt in Nederland op verschillende plekken al gesproken over datamanagement. Op enkele plekken – met name bij de UMC’s – wordt al actief werk gemaakt van het FAIR Het FAIR-principe stelt dat data Findable, Accessible, Interoperable en Re-usable moeten zijn. delen van data. In het Landelijk Coordinatiepunt Research Data Management (LCRDM) dat onderdeel is van het SURF-innovatieprogramma Open Science zijn hogescholen, universiteiten en UMC’s ook al samen bezig met het delen van kennis over datamanagement en het delen van onderzoeksresultaten volgens het FAIR-principe.

Het eScience Center laat weten dat ze in hun projecten zoveel mogelijk al FAIR doen, zowel wat betreft software-ontwikkeling als datagebruik. Hierbij wordt voortgebouwd op ervaring en ontwikkelingen binnen verschillende wetenschapgebieden (zoals astronomie en klimaatwetenschappen), waar – al voor de uitvinding van ‘FAIR’ – werd gewerkt aan het beter vindbaar, beschikbaar, combineerbaar en bruikbaar maken van onderzoeksoutput, of dat nu data, software of iets anders is.

De ambities van de Europese Commissie hebben ten slotte ook gevolgen voor het onderwijs aan hogescholen en universiteiten. Lidstaten zullen er voor moeten zorgen dat er goede training en onderwijs wordt geleverd over “open access, data research management, data stewardship, data preservation, data curation en open science, als deel van het hoger onderwijssysteem, gedurende alle fases in de wetenschappelijke carrière.”