BON en universiteiten vinden elkaar niet in rechtszaal
Gisteren diende het kortgeding dat Beter Onderwijs Nederland (BON) had aangespannen tegen de universiteiten van Maastricht en Twente en de Staat der Nederlanden, de laatste in de hoedanigheid van de Inspectie van het Onderwijs. Het verzoek van BON aan de rechter was een vordering aan beide universiteiten. BON is van mening dat deze twee instellingen veelvuldig de wet overtreden met het aanbieden van Engelstalige opleidingen en wilde een stop op verdere verengelsing van opleidingen: een moratorium.
Specifiek was deze dagvaarding gericht tegen de opleidingen psychologie van beide universiteiten. Bovendien vindt BON dat de Inspectie niet optreedt bij de overtreding van de Wet op het Hoger Onderwijs (WHW) en die werden daarom ook gedagvaard voor de rechter. Deze laatste vordering werd tijdens de zitting echter ingetrokken door BON.
Geen klein bier
Meer dan vier uur duurde de zitting in de rechtbank Midden-Nederland. Beter Onderwijs Nederland had ook een aantal experts uitgenodigd om voor de rechter hun zienswijze uiteen te zetten. Peter Kwikkers was als wetgevingsjurist gevraagd. Hij was in de jaren negentig, toen de huidige wet werd opgesteld, projectleider op het ministerie van OCW. Hij zette uiteen wat de bedoeling destijds was van de wet op het punt van taal.
“Alle Nederlandse onderwijswetten borgen en beschermen de Nederlandse taal en cultuur. Welbewust en dat is geen klein bier. De wetsuitleg luistert daarom nauw en de juridische achtergrond en afwegingen zijn ingewikkeld. De WHW regelt de vrijheid van onderwijs van instellingen, maar deze is niet eindeloos.” Hij wees er tevens op dat de wetsbepalingen die gaan over taal samen meer dan der som der delen, en dat 1.3.5 die gaat over het bevorderen van de Nederlandse uitdrukkingsvaardigheid boven 7.3 staat dat uitzonderingen mogelijk maakt.
Volgens Kwikkers is het daarom niet uit te leggen dat er op grote schaal wordt verengelst en gaf aan dat dit nog maar het begin is. “Het is politiek en maatschappelijk niet verkoopbaar als we straks 200.000 Aziaten opleiden voor Azië. Andere landen beschermen ook wettelijk hun taal. Nederlands als verplichte instructietaal en examentaal is niet in strijd met internationale verdragen.”
Feitelijk gebeurde er niets na het regeerakkoord
De rechter wilde van BON weten waarom men juist nu, met een kortgeding, wilde afdwingen dat instellingen nog verder verengelsen. Volgens de advocaat van BON was de directe aanleiding het regeerakkoord van Rutte III. “In het regeerakkoord werd de indruk gewekt dat de regering begreep dat er een explosie was van verengelsing op de universiteiten en dat dit het Nederlandse belang niet diende. Dit zou een halt toegeroepen moeten worden. Feitelijk gebeurde er niets sindsdien, terwijl de internationale toestroom massaal plaatsvond.
“Momenteel is er een wet maar er wordt onrechtmatig gehandeld. Als we nu niets doen dan zet die trend zich voort, terwijl er pas op de plaats gemaakt moet worden. We moeten eerst kijken wat de effecten zijn” stelde de advocaat van BON Tomloo.
De voorzitter van BON, Ad Verbrugge vulde aan: “Als we de zaak eerst moeten laten onderzoeken, zoals we nu al een paar jaar horen dan zitten we binnenkort in de situatie dat alle opleidingen verengelst zijn. Terwijl uit alle rapporten blijkt dat we moeten onderzoeken wat de effecten zijn. Daarom is onze vraag: doe dat onderzoek en doe in de tussentijd even niets.”
Universiteiten maken gebruik van muizengaatje
De rechter wilde ook weten waarom er door BON een moratorium wordt gevraagd. Terwijl er een wettelijke regel is die bepaalt dat universiteiten opleidingen in het Engels mogen aanbieden als zij zich aan bepaalde wettelijke criteria houden. BON was/is van mening dat universiteiten dat juist niet doen. “Deze universiteit tonen aan dat de wetgever een muizengaatje geeft. Het uitgangspunt moet Nederlands zijn, maar universiteiten maken nu de hele universiteit in het Engels. Als iemand zich zo misdraagt dan moet je op de rem trappen. Dat rechtvaardigt een moratorium, zodat er eerst onderzoeken kunnen plaatsvinden om te kijken wat het effect hiervan is.”
BON had niet alleen de twee universiteiten gedagvaard, maar ook de Inspectie van het onderwijs. Deze handhaaft de wet onvoldoende in de ogen van de onderwijsvereniging. Tijdens de zitting bleek dat die in 2018 al een onderzoek klaar hebben van de effecten van internationalisering op de bekostiging en toegankelijkheid van het stelsel. “Als we kijken naar de recente brief van de minister, zegt zij daarin dat een aantal dingen momenteel ten aanzien van verengelsing niet kloppen. Zij zegt we moeten echt eerst onderzoek doen. Dat zijn precies de onderzoeken waarvan BON zegt dat die gedaan moeten worden. Op basis van de toezegging van de Inspectie dat aan het eind van het jaar het onderzoek rond is en daarom willen we de vordering van de inspectie intrekken.
Verbrugge voegde daaraan toe: “Het moet mij echt van het hart, er is kennelijk een kortgeding nodig om het tempo op te schroeven van het onderzoek.” Echter dat de Inspectie dit onderzoek zou afronden in 2018, stond ook al in de brief van de minister.
De advocaten de Universiteit Twente stonden vooral op het standpunt dat dit geen deugdelijk proces was. Zo waren ze van mening dat Utrecht waar de zitting plaatsvond niet de goede locatie was want de vermeende misstanden vinden plaats in Maastricht en Twente en niet in Midden-Nederland.
Opvolger van Dittrich is anders
De rechter vroeg zich ook af waarom er voor het middel van een kortgeding was gekozen, en wees erop dat de wet voorschrijft dat er in een dergelijke zaak eerst sprake moet zijn geweest van overleg of bemiddelling. Verbrugge benadrukte dat men al langere periode met specifiek de universiteiten hierover in gesprek is maar sinds er een nieuwe voorzitter is bij de VSNU is hier een einde aan gekomen. “We hebben goed onderhoud gehad met Karl Dittrich, de voormalige voorzitter van de VSNU de voorganger van de heer Duisenberg. Ik heb met hem meermalen onderhoud met hem gehad over deze kwestie. Ik zie wel dat het beleid van zijn opvolger een iets andere richting opgaat. Dat verbaast mij niet gezien zijn opstelling in de Kamer rondom deze kwestie. De suggestie dat wij niet met universiteiten heb gesproken moet ik echt van de hand wijzen.”
De advocaat van het kantoor Stibbe die de Universiteit Maastricht bijstonden gaven aan ook graag met BON het inhoudelijke gesprek aan te gaan. “De Universiteit Maastricht hecht er zeer aan om inhoudelijk met elkaar het gesprek aan te gaan, over de kwaliteit van het Engelstalig onderwijs, zeker ook met een belangengroep die zegt op te komen voor de kwaliteit van het onderwijs. In dat geval staat de deur open. Maar wat wij minder geslaagd vinden is dat er meteen gedagvaard wordt.”
BON voelde dit als een toenadering en wilde hier aanvankelijk wel in meegaan. “Wij horen van de universiteiten dat die best bereid zijn tot overleg met BON. In dat kader is het misschien verstandig dat wij in dat overleg gaan om te kijken of we dan afspraken kunnen maken nu we elkaars standpunten hebben aangehoord. Als universiteiten daartoe bereid zijn met ons in gesprek te gaan dan zouden we dat kortgeding aan willen houden om tot afspraken te kunnen komen.”
Verwijten op sociale media intrekken
Onder die condities wilde de UM niet het gesprek aangaan. Bovendien zou BON eerst valse aantijgingen aan adres van de Maastrichtse universiteit moeten intrekken. “Dat is voor de Universiteit Maastricht geen optie, om met het mes op de keel dat gesprek te voeren.” De rechter deed nog de suggestie om het hele kortgeding dan helemaal in te trekken. Ook hier was de UM niet enthousiast over. “Als er dan ook over alle verwijten die zijn gemaakt op de sociale media wordt gezegd dat die onwaar zijn dan kan dat misschien.” Maar de intrekking van het kortgeding was voor BON dan weer geen optie.
De Universiteit Maastricht besloot het pleidooi bij de rechter met het verwijt van een showproces. “De kwestie is eigenlijk helemaal niet zo moeilijk er wordt een circus van gemaakt. Er is hier een vereniging die een onhaalbare vordering probeert af te dwingen.” Volgens de advocaat was er bovendien geen grond voor de dagvaarding. “De wet laat het gewoon toe – ondanks het betoog Kwikkers – dat je, als je dat aannemelijk maakt, opleidingen in het Engels kunt aanbieden. Dat moet je zorgvuldig doen en ook motiveren. Dat is keurig gedaan door de Universiteit Maastricht. BON heeft niet aangetoond dat dit niet het geval is. Er wordt aan de wet voldaan. Deze vordering is daarom in strijd met de wet. Alle redenen die door de tegenpartij worden gemaakt zijn politiek.”
6 juli om 10:00 uur doet de rechter uitspraak in deze zaak.
