Groen hbo en wo onder vergrootglas Inspectie

Nieuws | door Frans van Heest
18 juli 2018 | De minister van OCW laat de financiën van het groene hbo en de Universiteit Wageningen nader onderzoeken door de Inspectie van het Onderwijs. Dit naar aanleiding van de nijpende financiële problemen bij HAS Hogeschool.
Foto: Ton van den Bron

Onlangs werd bekend dat de agrarische HAS Hogeschool met vestigingen in Breda en Den Bosch onder aangepast financieel toezicht van de Inspectie van het Onderwijs. De aanleiding hiervoor is dat op een reeks van signaleringswaarden De signaleringswaarden zijn nadrukkelijk geen normen. Zij dienen als detectiemiddel van mogelijke problemen. Op basis van die detectie wordt in een diepgaande analyse bepaald of die problemen er echt zijn. Op basis daarvan kan eventueel worden bepaald dat een instelling onder verscherpt financieel toezicht kan komen staan. van de Inspectie de Brabantse hogeschool onder de norm zit. Dit is mede het gevolg van eerdere bezuinigingen in het groen onderwijs. De minister wil daarom weten of dit ook speelt bij andere hoger onderwijsinstellingen in het groene domein en laat de Inspectie dit momenteel onderzoeken. Uit een eerste analyse van ScienceGuide van de jaarverslagen over 2017 lijkt de financiële positie bij de andere instellingen nog geen reden tot zorg te zijn.

Kredietlimiet overschrijden

Uit onderzoek van de Inspectie bij de HAS Hogeschool blijkt dat de situatie nijpend is, de instelling is in directe geldnood gekomen. Vanaf medio juli 2018 zullen er oplopende liquiditeitstekorten ontstaan, die nog niet ondervangen zijn, zo noteerde de Inspectie afgelopen mei met zorg. Volgens de liquiditeitsprognose zal het tekort aan liquide middelen eind 2018 circa € 3,5 mln. zijn. “De zorgelijke financiële situatie van het bestuur leidt ertoe dat de continuïteit van het onderwijs afzienbare termijn in het geding kan zijn.” De verwachting is ook dat vanaf deze maand niet meer aan de financiële verplichtingen kan voldoen.

Inspectie volgt de HAS nauwlettend

De oorzaak zijn onder andere de tekorten bij private activiteiten, zoals advieswerk, aanbieden van bedrijfsopleidingen en toepassingsgericht onderzoek. De Inspectie vermeld daar in scherpe toon bij. “Dat het niet toegestaan is om private activiteiten te financieren met publieke middelen.” De Inspectie gaf aan in een rapport dat het “de ontwikkeling van de financiële positie van de HAS nauwlettend volgen op basis van de interne rapportages en voeren daarover periodiek gesprekken met de HAS.”

Volgens de Inspectie valt een deel van deze tekorten te verklaren uit de fors gestegen studentenaantallen In tien jaar tijd verdrievoudigde de instroom van de HAS van zo’n 400 studenten in 2008 naar ruim 1200 studenten in 2017 een stijging van 211%, zo blijkt uit het eigen jaarverslag over 2017. Omdat door de bekostigingssystematiek een vertraging is ingebouwd, is dit onder andere de aanleiding voor de huidige problemen. De Inspectie noteert ook in haar rapport dat bij het College van Bestuur nog weinig besef van urgentie zichtbaar is van de financiële problemen. “Het College van Bestuur heeft in zijn reactie aangegeven dat in de meerjarenbegroting een verbeterplan is opgenomen. Wij hebben dit echter hierin niet kunnen vaststellen.”

Door de financiële problemen blijkt het ook moeilijk te zijn om vreemd vermogen aan te trekken voor de hogeschool, zo staat in het recente jaarverslag. De HAS hoopt nog een lening te kunnen afsluiten bij het Rijk. “Als gevolg van de meerjarenresultaten en de daarmee gepaard gaande solvabiliteitsproblematiek is de huisbankier terughoudend. In onderlinge samenspraak wordt op dit moment bekeken in hoeverre de huisbankier de gewenste hypotheek kan verstrekken. Het antwoord op de vraag of schatkistbankieren Schatkistbankieren is bedoeld voor instellingen die een wettelijke of publieke taak uitvoeren en hiervoor gelden van het Rijk ontvangen. Dit houdt in dat zij de publieke gelden aanhouden bij het ministerie van Financiën. een optie is, hangt samen met het advies dat de Inspectie uitbrengt aan OCW.

Verontwaardiging bij de SGP

De HAS stelde eerder in een reactie op de Inspectie dat de financiële tekorten zijn ontstaan omdat OCW 3 mln. bezuinigd heeft en dit bedrag werd ook nog eens verhoogd met 0,7 mln. door de overheveling van het groen onderwijs van EZ naar OCW. Bij de overheveling van dit geld is er een financiële weglek geweest. Dit leidde eerder in de Tweede Kamer al tot verontwaardigde vragen bij de SGP, die vonden dit onbestaanbaar. De minister gaf toen aan dat zij niets kon doen tegen deze bezuiniging en dat dit onderdeel was van de afspraken in het regeerakkoord en dat dit ook te wijten was aan eerder bezuinigingen onder Rutte II.

Kamerlid Frank Futsleaar (SP) heeft onlangs ook Kamervragen gesteld aan de minister naar aanleiding van de tekorten bij de HAS. Futselaar wilde weten hoe voorkomen wordt dat studenten hier de dupe van worden. De minister heeft nu in haar beantwoording aangegeven dat zij eerst de beoordeling van de Inspectie van het verbeterplan wil afwachten. Dat wordt eind deze maand verwacht. Van Engelshoven vindt het nu nog te vroeg, om te zeggen dat studenten de dupe worden van de financiële situatie op de HAS.

Instellingen zijn zelf verantwoordelijk

De minister zegt daarbij wel dat instellingen zelf verantwoordelijk zijn voor de financiële huishouding ook als zij sterk groeien. “HAS Hogeschool is inderdaad sterk gegroeid in relatief korte tijd. De bekostiging van het hoger onderwijs is evenwel gebaseerd op een lumpsum-systematiek. Instellingsbesturen zijn zelf verantwoordelijk voor de bedrijfsvoering (ook voor beslissingen over de groei van een instelling) op basis van de financiële mogelijkheden.”

Futsleaar vraagt aan de minister of het klopt dat in de sectorplannen voor het groen onderwijs in 2010 en 2015 is afgesproken om sterk te groeien. En dat dit dus niet een autonome beslissing is geweest van de HAS. De minister zegt dat dit niet het geval is. “Door de ministeries van OCW en EZ(K) is niet specifiek aan HAS Hogeschool gevraagd het aantal studenten sterk te laten stijgen. Wel voerde EZ vakdepartementaal beleid om het groen onderwijs (inhoudelijk) optimaal te laten aansluiten bij de vraag op de arbeidsmarkt.”

Van Engelshoven erkent wel dat het vorige kabinet een forse bezuiniging heeft doorgevoerd op het groen onderwijs. “Op de innovatiemiddelen voor het gehele groen onderwijs (vmbo, mbo, ho, toegekend naast de reguliere stelselbekostiging), is vanaf 2016 een taakstelling doorgevoerd (€ 55 mln.; regeerakkoord Rutte II).”

Ook kijken naar de rest van het groen onderwijs

De SP wilde toch van de minister weten hoe deze generieke bezuiniging wellicht ook tot problemen leidt bij andere ho-instellingen in het groene domein. Blijkens haar antwoord is de minister daar ook niet helemaal gerust op. “Ik heb op dit moment geen signalen dat andere groene hogescholen in een vergelijkbare positie verkeren. Naar aanleiding van de situatie bij HAS Hogeschool heb ik wel de Inspectie van het Onderwijs gevraagd een onderzoek uit te voeren naar de financiële positie van de groene hogescholen en Wageningen Universiteit.”

De minister sluit ook nog niet uit dat als er problemen aan het licht komen dat zij de portemonnee gaat trekken. “Ik zal eerst het onderzoeksrapport van de Inspectie afwachten. Daarna bezie ik of er acties nodig zijn.”

Vooralsnog geen problemen in de jaarverslagen

Uit een eerste analyse van ScienceGuide van de onlangs gepubliceerde jaarverslagen over 2017 van de overige drie monosectorale groene instellingen: Aeres, Van Hall Larenstein en de  Universiteit Wageningen blijkt dat zij nog niet in financieel zwaar weer zitten. En nog niet de signaleringswaarden van de Inspectie overschrijden. De onderwijsinspectie gebruikt deze waarden dus niet als normen, maar zij dienen als detectiemiddel van mogelijke problemen.

Bij Van Hall Larenstein is de liquiditeit in 2017 0,5%, dat is precies aan de norm van de Onderwijsinspectie. De solvabiliteit is 0,33, de signaleringswaarde van de inspectie is 0,30. Wel is dit fors lager dan de gemiddelde solvabiliteit in het hbo in 2016. Die was 0,49, zo blijkt uit het financiële jaarverslag van de Onderwijsinspectie van november vorig jaar. De rentabiliteit ook een norm van de Inspectie is in het jaarverslag van deze instelling niet te vinden.

Bij Aeres, een gecombineerde instelling met vmbo, mbo en hbo- onderwijs is de rentabiliteit boven de norm van 0% met 0,8%. De Solvabiliteit zit op 0,34 ook boven de signaleringsnorm van de Inspectie van 0,30, maar het zit wel onder het landelijke gemiddelde van 0,49, vergeleken met het gemiddelde in het hbo over 2016. Ook de liquiditeit lijkt over het boekjaar van 2017 voor Aeres in orde. Die is 0,85 terwijl het gemiddelde in het hbo in 2016 1,03 is. De norm van de inspectie is 0,50.

De Universiteit Wageningen laat eveneens geen zorgelijk beeld zien over het afgelopen boekjaar. De solvabiliteit is hier 0,47. Dus ook nog ver verwijderd van de signaleringswaarde van de inspectie van 0,30. Het gemiddelde van de solvabiliteit in het wo is 0,55 en is vanaf 2012 vrijwel stabiel. De liquiditeit voor de Universiteit Wageningen wordt over het boekjaar 2017 vastgesteld op 0,54, terwijl de signaleringswaarde 0,50 is. Het gemiddelde van de liquiditeit in het wo is over 2016 1,02. Bij de Universiteit Wageningen is net als bij Van Hall Larenstein de ‘rentabiliteit’ niet terug te vinden in het jaarverslag.

Ter vergelijking van deze cijfers met het jaarverslag van de HAS dan is de situatie daar wel ernstig te noemen. Bij de HAS is de solvabiliteit over 2017 0,28, waar de signaleringswaarde 0,30 is, de liquiditeit is 0,23 en de signaleringswaarde is 0,50 en de rentabiliteit was -2,64 terwijl die 0 moet zijn.

Afgaande op de cijfers uit de jaarverslagen van het groene domein binnen het hoger onderwijs, kan geconcludeerd worden dat de overige instellingen gemiddeld slechtere resultaten laten zien dan de rest van het hbo en wo in 2016, maar dat zij zeker nog niet onder de signaleringswaarden zijn gekomen van de inspectie, zoals bij de HAS wel duidelijk het geval is.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK