Grote stappen, snel thuis
Scienceguide hoopte in het jaarverslag de eerste tekenen te zien van een ‘bureaucratische afslanking’ van NWO, als gevolg van de ‘kanteling’. Alleen: de veronderstelde ‘kanteling’ heeft nooit plaatsgevonden en een bureaucratische afslanking is nooit aan de orde geweest. De ‘kanteling’, zoals voorgesteld in het plan van Van der Steenhoven, kreeg stevige kritiek vanuit de wetenschap en werd vervangen door een nieuw plan onder leiding van Douwe Breimer. Dit plan staat aan de basis van de vernieuwde organisatie van NWO, die per 2017 is ingevoerd.
Waarom moest NWO dan wel veranderen?
De aanleiding was de Wetenschapsvisie en de daaraan voorafgaande aanbevelingen van de commissie Stoof, die NWO in 2013 evalueerde. Deze commissie concludeerde dat NWO haar primaire taken uitstekend vervult en deed de aanbeveling om de huidige complexe structuur van NWO aan te passen. Het doel van de hele verandering was vanaf het begin dus geen afslanking: voor alle medewerkers was er een werkgarantie tot 2019 afgegeven.
Het doel was om NWO strategischer te positioneren, haar aan besluitvaardigheid en organiserend vermogen te laten winnen zodat ze middelen flexibeler kan inzetten en vanuit één samenhangende programmering kan werken. Wie een oordeel wil vellen over de mate waarin de organisatieverandering van NWO geslaagd is – voor zoverre dat nu al mogelijk is – zou dat dus langs deze criteria moeten doen. Dit gaat in 2020 gebeuren, in de volgende evaluatie door een onafhankelijke commissie.
NWO ingrijpend veranderd in korte tijd
In twee jaar tijd is er hard gewerkt om NWO drastisch en snel te veranderen: zowel qua governance, bedrijfsvoering en structuur. Negen gebieden zijn teruggebracht tot vier domeinen, dertien ondernemingsraden zijn samengevoegd tot drie en het aantal bestuurders is aanzienlijk verminderd. Het werk is nog niet af: op dit moment voert NWO een vereenvoudigd financieringsinstrumentarium in binnen al haar domeinen om te zorgen voor een eenduidige vorm van onderzoeksfinanciering. Daarnaast wordt het primair proces van NWO opnieuw ontworpen.
Al deze extra werkzaamheden, die niet tot de primaire taken van NWO behoren, gaan logischerwijs gepaard met extra (tijdelijke) personeelslasten. Dat verklaart waarom in 2016 de overhead tijdelijk van 5,9% steeg naar 7,4%. Maar in 2017 – in tegenstelling tot wat ScienceGuide beweert – is de overhead juist alweer licht afgenomen naar 7,2%. En dat ‘ondanks’ de extra 74 fte in 2017 die ScienceGuide opvoert als bewijs voor een ‘fors waterhoofd’. Deze extra fte zijn overigens te verklaren doordat NWO, als gevolg van de organisatieverandering, het personeel in dienst heeft genomen van twee organisaties (STW en een deel van het FOM-personeel) die voorheen geen onderdeel uitmaakten van NWO.
Andere taken, andere bekostigingssystematiek
Zonder grondige analyse kun je met getallen alle kanten op. Dit blijkt ook uit de vergelijking van NWO met ERC of met wetenschapsfinanciers uit andere landen. De opbouw en systematiek van jaarverslagen kan aanzienlijk verschillen per organisatie, laat staan tussen landen. Zo worden bij NWO ook de directe programmakosten (kosten voor personeel, materieel enz. voor één specifiek programma) meegenomen in de totale beheerskosten. Andere organisaties kunnen ze ook apart als programmakosten verwerken. Alleen dat al zou betekenen dat er bij NWO €16 miljoen afgetrokken wordt van de totale beheerskosten. Hoe berekenen de andere councils hun beheerskosten? Daar zegt het artikel niets over.
Naast de begrotingssystematiek kunnen ook de taken van de organisaties verschillen. De ERC schrijft alleen calls uit en beoordeelt aanvragen. NWO heeft naast deze taken tal van andere wettelijk vastgelegde activiteiten om samenwerking te bevorderen tussen wetenschappers, maatschappelijke partijen en bedrijfsleven, tussen disciplines en binnen internationale samenwerkingsverbanden en consortia. Dat vertaalt zich bijvoorbeeld in het organiseren van symposia en andere grote bijeenkomsten. Daarnaast speelt NWO een actieve rol in het stimuleren van tal van cruciale beleidsonderwerpen: open science, diversiteit, kennisbenutting en wetenschappelijke integriteit. Hierdoor heeft het weinig zin om de overhead van NWO en van ERC met elkaar te vergelijken.
Afgelopen jaren is een drastische verandering in gang gezet binnen NWO. Een transitie die nog steeds gaande is. ScienceGuide zet NWO neer als een organisatie die een ‘fors waterhoofd heeft ontwikkeld.’ Het klopt niet en het doet geen recht aan de enorme inspanningen en inzet van het NWO-personeel, aan de resultaten die nu al behaald zijn en aan de resultaten die nog zullen volgen. Alle bovengenoemde veranderingen hebben plaatsgevonden, terwijl de winkel open bleef en alle lopende activiteiten ten aanzien van subsidieprogramma’s gewoon doorgingen. Het NWO-personeel verdient daarom juist een pluim!
