Lectoraten groeien terwijl het aantal lectoren stagneert

Aan het begin van deze eeuw, in 2001 om precies te zijn, werden de eerste lectoren in het hbo aangesteld. De sterkste groei in het aantal lectoren vond plaats tussen 2007 en 2009, toen steeg het aantal lectoren van 270 naar. Tussen 2010 en 2016 kwamen er in totaal iets meer dan honderd lectoren bij, nog geen twintig per jaar, zo blijkt uit analyse van het Rathenau Instituut.

Doelstelling wordt niet gehaald

In 2010 sprak de Vereniging Hogescholen (toen nog HBO Raad) in zijn onderzoeksvisie de ambitie uit om 1 fte lector per 720 studenten te realiseren. Er moesten meer lectoraten bij om de relatie tussen onderwijs en onderzoek te verbeteren. In 2015 werd deze doelstelling nogmaals bevestigd in de Strategische Agenda hoger onderwijs van ministers Bussemaker en Dekker.

Destijds in 2010 was de verhouding 1 fte op de 1714 en deze is inmiddels gestegen naar 1 op de 1099. Alhoewel het aantal lectoren is gegroeid behalen veel hogescholen, en de sector als geheel, de eerder gestelde doelstelling van de sector niet. Om aan die doelstelling te voldoen moeten er naar berekening van het Rathenau Instituut nog eens 450 fte aan lectoren aangesteld worden.

De middelen om de doelstelling te bereiken, naar schatting €72 mln., zouden volgens het ministerie uit de opbrengsten van het leenstelsel kunnen komen zo werd gesteld in de Strategische Agenda. “Indien 20% van de middelen Studievoorschot voor instellingen wordt geïnvesteerd in onderwijsgerelateerd onderzoek is het mogelijk deze ambitie te realiseren vanaf 2024.” In 2016 investeerden de instellingen €129 mln. in de lectoraten, €12 mln. meer dan een jaar ervoor, maar er zal de aankomende jaren nog flink wat bij moeten om dit te behalen.

Welke investering heeft het meeste zin?

Het is een relevantie vraag of de harde doelstelling van 1 fte lector per 720 studenten an sich het meest belangrijke streven is. In hun advies uit 2014 benadrukte de Onderwijsraad al dat het investeren in de capaciteit van lectoraten de meeste aandacht verdiende. Ook lectoren zelf drongen erop aan eerst de lectoraten zelf te versterken alvorens over te gaan op het aanstellen van meer lectoren.

Alhoewel het aantal lectoren (absoluut en in fte) de laatste jaren dus nauwelijks groeide, zijn de lectoraten zelf wel aanzienlijk gegroeid. Jaarlijks halen lectoraten gemiddeld bijna twee keer zoveel onderzoeksgeld binnen als tien jaar geleden, gemiddeld €316.000 per jaar. Dat komt erop dat er per lectoraat ook meer geld te verdelen viel in 2016 dan een paar jaar daarvoor.

In 2016 werkten er gemiddeld 10 mensen per lectoraat, en nam gestaag het aantal fte aan promovendi, onderzoekers en ondersteunende staf per fte lector toe. Het grootste gedeelte daarvan werkt in deeltijd binnen het lectoraat (3,6 fte per lectoraat) maar lectoren zijn in de loop van de jaren iets meer fte aan hun taken gaan besteden. Tientallen lectoren zijn naast hun functie ook hoogleraar aan een universiteit en het merendeel heeft een externe functie, bijvoorbeeld in het bedrijfsleven.

Tegen grote studentenaantallen valt haast niet op te boksen

Tussen instellingen en sectoren betsaan grote verschillen. Er zijn subtiele verschillen in de dekkingsgraad per sector maar de sector Economie steekt duidelijk af tegen de rest. In die sector zijn er bijna twee keer zo weinig lectoren per student als gemiddeld. Het aantal lectoren is daar overigens in absolute zin bepaald niet laag (124 in 2016) maar het aantal studenten is daar met rond de 16.000 al jarenlang het hoogste van alle sectoren in het hbo. Ook in het wo is het aantal hoogleraren per student in de economie beduidend lager dan andere sectoren.

De verschillen tussen de sectoren werken, samen met de grote verschillen in omvang van de hogescholen, dan ook door in het beeld per instelling. Een eenduidig beeld van de relatie tussen de omvang en het type hogeschool, en de dekkingsgraad is niet gemakkelijk te ontdekken. Waar sommige kleine monosectorale hogescholen met een handvol lectoren dik aan de doelstelling voldoen, zijn er bij sommige helemaal geen lectoren aangesteld. Wel opvallend is dat geen van de grote Randstedelijke hogescholen voldoet aan de norm, wat waarschijnlijk samenhangt met hun grote economieopleidingen.

Inkomsten – wat brengt de toekomst?

Buiten de eerste geldstroom betrekken lectoraten een derde van hun inkomsten uit de tweede en derde geldstroom. Alhoewel daar tussen 2014 en 2015 een forse verschuiving plaatsgevonden lijkt te hebben is dit vooral een definitiekwestie. Al met al levert dit vooral het beeld op dat de investeringen uit het bedrijfsleven een pas op de plaats hebben gemaakt sinds 2010. Met rond de €20 miljoen zijn deze partijen geen grote speler. Ook de Europese beurzen zijn jaarlijks goed voor slechts €5 miljoen.

Voor de aankomende jaren zijn de verwachtingen positief. Met de openstelling van de Nationale Wetenschapsagenda voor het praktijkgericht onderzoek nemen de inkomsten uit de tweede geldstroom naar verwachting toe. Ook kan een aanzienlijk groter Europees budget binnen het nieuwe FP9 programma positief uitpakken voor het onderzoek binnen lectoraten.

Ook de regering Rutte III investeert de aankomende jaren nog eens €25 miljoen in het praktijkgericht onderzoek. In haar visiebrief waarmee minister Van Engelshoven waarschijnlijk dit najaar komt zal uiteen worden gezet hoe zij denkt dat het praktijkgericht onderzoek verbeterd kan worden. Een belangrijke keuze daarbij zal ongetwijfeld zijn of er moet worden ingezet op meer lectoren, of grotere lectoraten.