Na ‘kanteling’ blijft NWO een bureaucratisch waterhoofd
“Het is nu echt een bestuurlijk gedrocht, met heel veel voorzitters, met heel veel aparte bestuurtjes, met heel veel onduidelijkheid over competenties.” Te vuur en te zwaard verdedigde oud-staatssecretaris Sander Dekker zijn plannen voor de in zijn ogen noodzakelijke ‘kanteling’ van NWO in februari 2015 in de Kamer. Er moest en zou worden gereorganiseerd om een ‘herschikte’ organisatie te krijgen.
In die organisatie moest er meer samengewerkt worden en zou de bureaucratie moeten worden vernieuwd “waarna ook in het primaire proces veel meer geld naar onderzoek zal gaan.” Sneerend naar de oppositie stelde Dekker dat niemand er toch tegen zou moeten kunnen zijn om “die bureauorganisatie te stroomlijnen en efficiënter maken, met minder bureaucratie.”
Inmiddels zouden de tekenen te zien moeten zijn van een bureaucratische afslanking van NWO. Toch blijkt dat niet uit het jaarverslag van 2017 dat de organisatie onlangs publiceerde. Het lijkt er meer op dat het onderbrengen nog meer verantwoordelijkheden bij NWO, waaronder Nationale Wetenschapsagenda (NWA), de organisatie alleen maar hebben doen groeien.
Honoreringspercentage gestegen
In 2017 dienden onderzoekers 5.800 subsidieaanvragen in bij ’s lands grootste beurzenverstrekker voor wetenschappelijk onderzoek. Dat waren er 300 meer dan het jaar daarvoor. Daarvan konden de verschillende domeinen in totaal bijna 1.750 aanvragen honoreren. Het algemene honoreringspercentage iets deed groeien, van 26% naar 30%, maar de organisatie had dan ook bijna 10% meer te verdelen, €880 miljoen in totaal.
Waar de honoreringspercentages van de vernieuwingsimpuls (Veni, Vidi en Vici) tussen de 13-18% lagen waren de kansen voor een lerarenbeurs met 40% aanzienlijk groter. Binnen de vrije competitie hadden onderzoekers die bij regieorgaan SIA Regieorgaan SIA werd in 2013 opgericht door het ministerie van OCW, NWO en de partners in de sinds 2003 bestaande Stichting Innovatie Alliantie (SIA): VNO-NCW, MKB-Nederland, Syntens, TNO, Novay. De middelen van SIA zijn bedoeld voor praktijkgericht onderzoek aan de hogescholen en maken vanaf 2014 onderdeel uit van de NWO-begroting. een beurs indienden een forse kans op honorering. Daar werd van de 175 aanvragen voor praktijkgericht onderzoek meer dan de helft toegekend.
In 2017 liepen er in totaal 6339 projecten bij NWO, waarvan het overgrote deel van de projecten wordt uitgevoerd aan een universiteit. Wel steeg het aantal lopende onderzoeksprojecten aan hogescholen met een dikke 40% ten opzicht van het jaar ervoor naar meer dan 1000 in 2017. De helft van deze projecten werd dat jaar gefinancierd door SIA.
Bureaucratisch waterhoofd
Om zijn belangrijkste taak te vervullen als wetenschapsorganisatie, namelijk het toekennen van onderzoeksbeurzen, blijkt nog altijd een aanzienlijke personele infrastructuur nodig te zijn. Ondergebracht in het bureau, ook wel NWO-D, is dit deel van de organisatie onder andere belast met het uitzetten van de verschillende aanvraagrondes en het bij elkaar zoeken en ondersteunen van de talloze benodigde beoordelingscommissies.
Afgelopen jaar had de subsidieverstrekker voor wetenschappelijk onderzoek 534 personen (446 fte) in dienst om in totaal 1750 van de 5800 aanvragen te honoreren, blijkt uit het jaarverslag van 2017 dat NWO onlangs publiceerde. In 2017 maakte het vernieuwde NWO ook een start met de uitvoering van de Nationale WetenschapsAgenda en had de organisatie nog eens €55 miljoen extra te verdelen.
Voor al deze taken heeft de organisatie een aanzienlijke hoeveelheid mensen nodig, meer nog dan in het verleden. In 2017 kwam er ten opzichte van een jaar eerder 74 fte bij en was totale overhead van de organisatie €63 miljoen – 7.2% van het budget. Daarvan ging €40 miljoen naar personele lasten.
Daarmee lijkt de organisatie in vergelijking met andere nationale en internationale subsidieverstrekkers een fors waterhoofd te hebben ontwikkeld. Ter vergelijking werken er bij NWO ruwweg evenveel fte als bij de Europese grote broer ERC (477 in 2017). Die organisatie had in 2017 €1.8 miljard te besteden. In dat jaar behandelde de commissies van de ERC 8600 aanvragen en kende er bijna 1200 toe.
Ook in vergelijking met nationale beursverstrekkers geeft NWO twee of meer keer zoveel uit aan de eigen organisatie. Waar de Duitse DFG bijna precies evenveel kwijt is aan personele lasten, €41 t.o.v. €40 miljoen bij NWO, is dat bij de Oosterburen slechts 2,3% van de in totaal €3 miljard die het orgaan verdeelt. Ook de Zuiderburen zijn aanzienlijk zuiniger, daar geeft de FWO bijna €11 miljoen uit aan beheerskosten, 3.1% van het totaal, waarvan slechts de helft aan personeel.
Indirecte personeelskosten
Van de verminderde bureaucratie die Dekker en zijn ministerie verwachtten over te houden aan ‘zakelijke reorganisatie’ lijkt dus geen sprake te zijn. Wat betreft die apparaatskosten lijkt er absoluut en relatief niets veranderd te zijn in het nieuwe NWO. In 2012 gaf de organisatie, domeinen en instituten samen, volgens een berekening van het Rathenau nog 6,8% uit aan overhead en sindsdien is dit alleen maar lichtelijk toegenomen. Ondertussen is NWO verantwoordelijk geworden voor de NWA en zal de organisatie binnenkort ook een grotere rol gaan spelen bij de beoordeling van voorstellen binnen het topsectorenbeleid.
De genoemde €41 miljoen beslaan overigens allen de kosten van het bureau van NWO zelf. Ze nemen de inzet van onderzoekers – in de rol van applicant en beoordelaar – niet mee. De schattingen van het aantal manuren dat jaarlijks wordt gestoken in dit proces lopen uiteen, maar alleen al in 2017 gingen en er meer dan 8000 referentenrapporten van buitenlandse onderzoekers door de handen van beoordelingscommissies.
