European Open Science Cloud moet ook door wetenschappers worden gedragen

Onder de vlag van ePlan (het nationaal platform voor data- en rekenintensief wetenschappelijk onderzoek) zijn op het eScience Center in Amsterdam onderzoekers én beleidsmakers samengekomen om de voortgang van de European Open Science Cloud te bespreken. Die voortgang is er duidelijk, zo wordt geconstateerd, maar er liggen nog veel vragen. Want terwijl beleidsmakers op Europees niveau maar wat graag van start lijken te gaan, rest bij onderzoekers de vraag wat de European Open Science allemaal wel en vooral niet is.

Infrastructuur verduurzamen

“Er is de afgelopen tien jaar zoveel infrastructuur opgetuigd,” vertelt Peter Doorn, de directeur van Data Archiving and Networked Services (DANS). “Veel daarvan is door Europa gefinancierd dus het is logisch dat de vraag gesteld wordt hoe we dat op een duurzame manier gaan behouden. Maar dat is niet zonder risico.”

Want het samenvoegen van diensten en infrastructuren voor een veelheid aan wetenschappelijke disciplines is geen sinecure, zo blijkt ook bij eScience Center in Amsterdam. Plantkundigen uit Wageningen hebben andere wensen en behoeften dan bio-informatici, die weer tegen hele andere zaken aanlopen dan geesteswetenschappers.

Hoe fair moeten open data en software zijn?

Een van de vraagstukken in de discussie over open science is de inzet van zogeheten datastewards ter ondersteuning van wetenschappers op universiteiten. Marta Teperek is coördinator van de datastewards op de TU Delft. Zij laat op basis van onderzoek zien, dat de belangrijke hindernis op weg naar open science een culturele is. “Er is op dit moment nog geen duidelijk erkenning van het open delen van data en onderzoeksresultaten.”

Datastewards kunnen mits op de juiste manier ingezet, ondersteuning bieden. Praktische ondersteuning bij het open delen, maar ook als ambassadeurs om de voordelen van het open delen onder de aandacht te brengen. “Stewards moeten gezien worden als consultants, niet als politieagenten,” zegt Teperek.

Een nieuwe groep medewerkers

Op de TU Delft is door toenmalig rector Karel Luyben extra geld vrijgemaakt voor het aanstellen van datastewards. Dat is niet geheel verrassend als je bedenkt dat Luyben inmiddels Nationaal Coördinator Open Science is. Toch worstelen veel universiteiten met erkenning en geld vrijmaken voor deze relatief nieuwe groep medewerkers. “Iedere faculteit heeft zo zijn eigen problemen, die zijn helemaal niet bezig met datastewards,” klinkt het in een van de sessies.

Op de Wageningen Universiteit is daarom op centraal niveau besloten een centrum op te tuigen dat te vergelijken is met eScience Center. Hier kunnen onderzoekers expertise en digitale ondersteuning krijgen als ze te maken krijgen met vraagstukken rond het open delen van data, onderzoek en software.

Onderzoekssoftware ontwikkelen is een vak apart

Er gebeurt dus een heleboel ter bevordering van open science, maar enige argwaan ten aanzien van de politieke ontwikkelingen klinkt er wel. Zo zorgt de rol van Elsevier bij de onlangs door de Europese Commissie aangestelde Open Science Monitor voor gefronste wenkbrauwen en is er de vrees dat onderzoekers als ze geen eigenaarschap voelen over de ontwikkelingen, dat de hele Europese Open Science Cloud geen vruchtbare grond vindt.

Niemand gelooft dat alles in 2020 open access is

Niettemin is er hoop en wordt de politieke onderkenning van het belang van open science wel gewaardeerd. “We boeken echt progressie,” zegt Melanie Imming die onder meer werkzaam is voor SURFsara. “Tuurlijk, als er politiek gesteld wordt dat in 2020 alles open access moet worden dan gelooft niemand dat, maar het helpt ons wel.”

Ook Peter Doorn erkent dat. “Ik denk dat de European Open Science Cloud een exercitie in optimalisering is. En dat is niet makkelijk want in onderzoeksveld A spelen weer hele andere zaken dan in veld B. Zie dat maar eens bij elkaar te passen. Toch zijn we er met FAIR in geslaagd een gezamenlijke set principes te formuleren. De tien geboden mogen dan beter gespecificeerd zijn dan de FAIR-principes, het is wel een begin.”