Hbo kijkt naar ethische toets voor praktijkgericht onderzoek
“Alle lichten staan op groen,” vertelt Jan Baljé, ambtelijk secretaris van de Ethisch Advies Commissie van de Hanzehogeschool. Begin dit jaar werd een start gemaakt en inmiddels staat er een volwaardige commissie die nu zoveel mogelijk onderzoekers wil bereiken. “De volgende stap is alle kenniscentra inlichten over wat onze commissie voor onderzoekers kan betekenen.”
Ethische toetsing nog niet verplicht
Hoewel een goede ethische check ook bij veel wetenschappelijke tijdschriften een eis is, is het volgens de Hanzehogeschool nog te vroeg om in dit stadium al het onderzoek op de hogeschool verplicht te laten toetsen. Baljé denkt niettemin dat er bij onderzoekers veel vraag zal zijn naar een zogeheten reviewverklaring.
Die reviewverklaring is een toets waarmee wordt aangetoond dat een onderzoek in de kern voldoet aan een aantal criteria. Dat betekent onder meer dat er op ethische wijze wordt omgegaan met proefpersonen, dat de privacy bij datamanagement gewaarborgd blijft en dat er geen risico’s zijn op belangenverstrengeling. Al deze criteria zijn vastgesteld in het reglement van de Ethisch Advies Commissie.
Niet alleen Groningen is men bezig met een commissie die het onderzoek op ethische gronden moet gaan beoordelen. Ook de HvA is van start gegaan met een Ethische Commissie Onderzoek onder leiding van Ietje Veldman die tot voor kort werkzaam was als decaan van de faculteit Onderwijs en Opvoeding op de hogeschool.
“Wij hebben als commissie vooral een adviesfunctie,” benadrukt Veldman in lijn met de commissie van de Hanzehogeschool. “Onderzoekers kunnen bij ons terecht als ze met een dilemma zitten in hoe onderzoek gedaan moet worden. Dan kun je bijvoorbeeld denken aan gevoelige vraagstukken. Wij buigen ons dan als commissie over de vraag of iets wel of niet kan.”
De spanning tussen creativiteit en bureaucratie
De commissie van de HvA zit nog in de opstartfase. Dat betekent dat Veldman nu vooral in gesprek is met lectoren en leiders van onderzoeksprogramma’s om te inventariseren tegen welke vragen onderzoekers aanlopen. Daarnaast wordt in deze fase gesproken met enkele voorzitters van ethische commissie bij de UvA faculteiten en vertegenwoordigers van ethische commissies van andere hogescholen. “We moeten met elkaar een methode bedenken waarin we van toegevoegde waarde kunnen zijn, maar wel zo min mogelijk extra bureaucratie voor onderzoekers creëren.”
De ethische adviescommissies die nu in het hbo aan het opstarten zijn, zien het niet als hun taak om gesignaleerde misstanden in het onderzoek te gaan beoordelen. Jan Baljé is duidelijk: “We hebben aangegeven dat wij vooraf ondersteuning bieden aan onderzoekers met vragen, wij bemoeien ons niet met klachten en geschillen achteraf. Ik vind ook dat een onafhankelijke commissie, wellicht vanuit de Vereniging Hogescholen, dat moet doen.” De HvA heeft ervoor gekozen om naast de Ethische Commissie Onderzoek, ook een klachtenregeling wetenschappelijke integriteit in te voeren, die zal worden uitgevoerd door de commissie wetenschappelijk integriteit en een vertrouwenspersoon.
Rob van der Sande die bij het domein Gezondheid van de Hogeschool Arnhem Nijmegen al langer voorzitter is van de Ethische Adviescommissie Onderzoek stelde onlangs op ScienceGuide ook al dat de commissies vooral een ondersteunend karakter kennen. “De opdracht van onze commissie is enerzijds het bevorderen van onderzoeksintegriteit en anderzijds het vergroten van de bewustwording van ethische en juridische aspecten die bij het doen van onderzoek een rol kunnen spelen.”
Baljé vertelt dat hij op korte termijn ook in gesprek gaat met andere hogescholen. “Ik heb inmiddels contact gehad met Rob van der Sande van de HAN en met de HvA die hier ook mee bezig zijn. We gaan in het najaar eens kijken wat we samen kunnen doen. Een van de ideeën is het opzetten van een cursus wetenschappelijke integriteit.”
